مقدمه
کودک بعد از تولد شخصیت خود را نشان داده و مهارتهایی مانند خیره شدن به اشیا، تمایل به برقراری ارتباط و نق زدن برای شیر خوردن را در خود پرورش می دهد. اگر چه هر کودکی با ریتم خاص خود رشد می کند، اما اکثر آنها حول و حوش یک سن خاص به بعضی مراحل رشدی مهم مثل چهار دست و پا رفتن، راه رفتن و گفتن اولین کلمات دست پیدا می کنند. والدین هنگامی نگران می شوند که کودک به مراحل رشدی مهم مورد انتظار سنش نرسیده و بطور واضح دچار تاخیر رشدی گردیده است. اگرچه مشکوک بودن کودک به تاخیر رشدی ترسناک هست ولی همیشه به عنوان یک مشکل محسوب نمی‌شود. زمانیکه تشخیص تاخیر رشدی توسط پزشک مطرح گردید، با مداخله زودهنگام می توان به کودک کمک کرد تا به مراحل رشدی مهم خود دست پیدا کند. مداخله زودهنگام یعنی مراجعه به خدمات درمانی مانند کاردرمانی و گفتاردرمانی برای افزایش تعامل کودک با دیگران و دنیای اطرافش. در حقیقت، این تجربیات و تعاملات روزانه برای رشد مطلوب کودک نقش بسیار حیاتی ای را بازی می کند. مداخله زودهنگام غالبا با معاینه متخصص اطفال و سپس ارزیابی کاردرمانگر و گفتاردرمانگر (در صورت وجود تاخیر گفتاری و زبانی) شروع می شود.
چه زمان کودک من به مداخله زودهنگام نیاز دارد؟
بیشتر خانواده های دارای نوزاد مبتلا به نقص ژنتیکی یا کروموزومی (مثلاً سندرم داون) بلافاصله بعد از تولد، تحت مداخله زود قرار می گیرند. برای دیگر مواردی که کودک نیاز به مداخله زودهنگام پیدا می کند، زنگ خطر های متعددی وجود دارد از جمله حساسیت های حسی (مثلاً حساسیت زیاد به لمس یا نور)، اجتناب نوزاد از بغل شدن، ترس از حرکت، یا مشکل در هنگام شیر خوردن یا غذا خوردن، گاز گرفتن، جویدن و بلعیدن غذاهای متنوع؛ مراحل رشدی هستند که بطور معمول تا ۳ سالگی بروز پیدا می کنند. اگر متوجه شدید که کودک شما در سنی که همسالانش و یا خواهر و برادرش مهارتی را کسب کرده اند، هنوز قادر به انجام آن کار نیست، حتما دست به کار شوید. در صورتیکه کودک شما نتواند کارهای زیر را تا زمان مشخص شده انجام دهد، حتما به پزشک متخصص اطفال و یا فوق تخصص مغز و اعصاب اطفال مراجعه کنید تا ارزیابیهای اولیه انجام شود:
- چهار دست و پا رفتن تا ۱۰ ماهگی
- دست تکان دادن، با انگشت اشاره کردن و تقلید کردن قیافه و رفتار دیگران تا ۱۲ ماهگی
- راه رفتن تا ۱۸ ماهگی
- انجام حرکات ظریف انگشتان دست در قالب بازی با پازل های چوبی، ساختن برج با مکعب های چوبی و … تا ۱۸ ماهگی
- گفتن و فهمیدن حداقل ۵۰ لغت تا ۲۴ ماهگی
انواع مداخلات زودهنگام
مداخله زودهنگام با ارزیابی تیم درمان به منظور بررسی مشکلات و نیازهای درمانی کودک آغاز می شود. تحقیقات نشان داده است که مداخله زودهنگام به طور قابل ملاحظه ای اثرات تاخیر رشدی را می کاهد. خدمات کاردرمانی، فیزیوتراپی و گفتاردرمانی به جهت ایجاد مهارتهای حرکتی و رشد گفتار و زبان این کودکان ضروری است. در واقع، مداخله زودهنگام شامل مشاوره، مددکاری، کاردرمانی جسمی و ذهنی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، خدمات روانشناسی، شنوایی شناسی و بینایی سنجی می باشد. طیف خدمات مداخله زودهنگام وسیع است. این مداخلات می تواند به سادگی تجویز سمعک برای یک کودک ناشنوا یا عینک برای یک کودک نوپایی که نمی تواند تصاویر را به درستی ببیند، بوده و یا به پیچیدگی درمان گروهی یک کودک فلج مغزی برای ایجاد وضعیت نشستن در حین غذا خوردن باشد. متخصصینی که با کودک سروکار دارند به صورت تیمی با یکدیگر کار می کنند تا از یک طرف قدرت عضلانی، هماهنگی حرکات و ثبات مفاصل را بهبود بخشیده و از طرف دیگر روی نیازهای حسی کودک متمرکز گردند تا به او برای دستیابی به وضعیت بهتر در پیش دبستانی، زمین بازی و یا موقع صرف غذا کمک کنند. مداخله زودهنگام در کلینیک و یا در منزل قابل انجام بوده و هر چه زودتر شروع شود، بهتر است. در ادامه به چند مورد از خدمات مداخله زودهنگام اشاره می شود.
کاردرمانی به بهبود مهارتهای شناختی، بینائی، حسی و حرکتی کودک کمک می کند تا او بهتر بتواند اشیاء اطراف را گرفته و دستکاری کند. کاردرمانی در ایجاد و گسترش مفاهیمی مانند تشخیص و افتراق اندازه و شکل (بطوریکه کودک می تواند اشیاء کوچکتر را درون اشیاء بزرگتر جای دهد)، هماهنگی چشم و دست برای استفاده از قاشق، و مهارتهای حسی برای تمرین نوشتن روی سینی ای که سطحش با خمیر ریش پوشیده شده است، موثر است. کاردرمانگر همچنین با استفاده از تکنیکهای حرکت درمانی به بهبود ثبات در وضعیت نشسته و ایستاده و تحرک به شکل چهار دست و پا و راه رفتن در کودک کمک می کند. او در مواقع لزوم کودک را به لحاظ نیاز به استفاده از تجهیزات کمکی (واکر و ویلچیر) و اورتوزها (اسپیلنت و بریس) ارزیابی کرده و به متخصص اورتوز و پروتوز ارجاع می دهد.
گفتاردرمانی
گفتار درمانگر یا همان آسیب شناس گفتار و زبان برای بهبود ارتباط دریافتی (درک کلمات شنیده شده) و ارتباط بیانی (گفتن کلمات) و نیز ارتقا مهارتهای حرکتی دهان برای صحبت کردن و بلعیدن در کودک وارد عمل می شود. گفتاردرمانی در کار خود از گفتار، تصاویر، حرکات و اشارات و تجهیزات الکترونیک استفاده می کند.
آموزش های استثنائی اولیه کودک
مربیان و آموزگاران آموزش استثنایی با ایجاد محیطها و فعالیتهای یادگیری مناسب رشد به پیشبرد مهارتهای شناختی و اجتماعی در کودک از قبیل آواز خواندن گروهی و حباب درست کردن و ترکاندن کمک می کنند.
خدمات مددکاری اجتماعی
مددکار اجتماعی نیازهای اجتماعی و عاطفی کودک و خانواده اش را ارزیابی کرده و با مشاوره و آموزش والدین به کمک آنها می شتابد.
