به انحراف ستون فقرات به یک سمت اسکولیوز (Scoliosis) گفته می شود که در غالب موارد علل آن ناشناخته است. این عارضه اغلب از بدو تولد در فرد وجود داشته و در کودکی نمایان می شود. با این حال شایع ترین شکل اسکولیوز در نوجوانی ظاهر می گردد. انحراف جانبی ستون فقرات از شدید تا خفیف متغیر است و درمان های مختلفی از جمله استفاده از بریس، توانبخشی، کاردرمانی و جراحی برای آن صورت می گیرد. این عارضه در خانم ها شایع تر بوده و تعداد کمی از افراد مبتلا، به جراحی نیاز پیدا می کنند. اگر قصد آشنایی بیشتر با علل، علائم و راه های درمان انحراف جانبی ستون فقرات یا همان اسکولیوز را دارید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

اسکولیوز چیست؟

اسکولیوز یک اصطلاح علمی برای هرگونه انحنای جانبی غیرطبیعی ستون فقرات به اندازه حداقل ۱۰ درجه است. این عارضه به دلایل ناشناخته معمولا در دوران رشد، قبل از بلوغ بین سنین ۱۰ تا ۱۵ سالگی بیشتر مشاهده می شود.  زاویه انحنا در ستون فقرات ممکن است از کوچک تا بزرگ باشد، اما در علم پزشکی، زاویه بیش از ۱۰ درجه، اسکولیوز در نظر گرفته می شود. انحنای جانبی ستون فقرات ممکن است در برخی موارد نشانه یک بیماری محسوب شود. همچنین، برخی انحناها به صورت موقتی رخ داده و به کمک روش های غیر جراحی درمان می شوند.

انواع اسکولیوز

اگرچه پزشکان  از لحاظ شکلی، انحراف جانبی ستون فقرات به دو صورت C و S تقسیم بندی می کنند، اما  به طور کلی اسکولیوز به دو دسته ساختاری و غیر ساختاری (عملکردی) تقسیم می شود.

۱- اسکولیوز ساختاری

اسکولیوز ساختاری تا حد زیادی شایع ترین دسته از انحراف های جانبی ستون فقرات است که معمولا علاوه بر انحنای جانبی، چرخش ستون فقرات نیز در افراد مبتلا مشاهده می شود. این نوع اسکولیوز بر ساختار ستون فقرات تأثیر گذاشته و معمولا یک عارضه دائمی در نظر گرفته می شود. با این حال امکان درمان این نوع از انحراف های جانبی ستون فقرات به کمک جراحی وجود دارد.

انواع اسکولیوز ساختاری

انحراف جانبی ستون فقرات از نوع ساختاری شایع تر از نوع عملکردی است و انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

اسکولیوز ایدیوپاتیک

از هر ۱۰ مورد اسکولیوز، حدود ۸ مورد از نوع ایدیوپاتیک است که معمولا در دوران نوجوانی ظاهر می شود، اما می تواند در دوران کودکی یا نوزادی نیز آغاز شود. علت ایجاد این نوع از انحنای جانبی ستون فقرات در حال حاضر ناشناخته است. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک در این امر نقش دارد، اما عوامل دیگری نیز احتمالا دخیل هستند و همچنان مورد مطالعه قرار می‌گیرند. در بسیاری از موارد، اسکولیوز ایدیوپاتیک خفیف است و نیازی به درمان دیگری جز نظارت دقیق ندارد.

اسکولیوز دژنراتیو (اسکولیوز بزرگسالان)

این نوع از انحنای جانبی ستون فقرات یک بیماری شایع است که در اواخر زندگی با تحلیل رفتن مفاصل ستون فقرات رخ می دهد، به همین علت به اسکولیوز بزرگسالان نیز شناخته می شود. اگر این نوع از انحراف جانبی ستون فقرات علامت دار شود، درد می تواند از یک کمردرد مبهم تا درد طاقت فرسایی ظاهر شده و راه رفتن را دشوار یا غیرممکن کند.

اسکولیوز عصبی عضلانی

این نوع از انحراف جانبی ستون فقرات در افرادی ایجاد می شود که به دلیل یک بیماری عصبی عضلانی مانند دیستروفی عضلانی،  فلج مغزی و اسپینا بیفیدا قادر به راه رفتن نیستند. این عارضه که در کودکان دیده می شود در برخی موارد به دلیل عدم درمان زودهنگام سبب فلج شدن اندام های بیمار می شود. اما معمولا علائم این عارضه با انجام تمرینات توانبخشی و کاردرمانی قابل کنترل است.

اسکولیوز مادرزادی

همان طور که از نام این بیماری مشخص است، این نوع از انحراف جانبی ستون فقرات در رحم ایجاد شده و در دوران نوزادی ظاهر می شود. این عارضه یک بیماری نادراست که ۱ نفر از هر ۱۰۰۰۰ را مبتلا می کند و می تواند ناشی از ناهنجاری در مهره ها یا علل دیگر باشد. در بیشتر موارد این نوع از انحنای ستون فقرات باید با جراحی اصلاح شود.

۲- اسکولیوز عملکردی (غیر ساختاری)

اسکولیوز غیرساختاری که به عنوان اسکولیوز عملکردی نیز شناخته می شود، ناشی از یک علت موقتی است و فقط شامل انحنای ستون فقرات از پهلو به پهلو (بدون چرخش ستون فقرات) است. در واقع این عارضه بر ساختار ستون فقرات تاثیری نداشته و موقتی خواهد بود. در اکثر افراد مبتلا به اسکولیوز غیرساختاری، انحنای جانبی ستون فقرات به هنگام تغییر وضعیت (مانند خم شدن به جلو یا دراز کشیدن) از بین می رود. در حالی که اسکولیوز ساختاری به خودی خود تغییر نکرده و به طور بالقوه می‌تواند منجر به ناهنجاری بیشتر ستون فقرات شود.

بیشتر بخوانید: سلامت اورتوپدی در کودکان فلج مغزی

علل شایع اسکولیوز غیرساختاری

در حالی که اسکولیوز غیر ساختاری نسبتا نادر است، اما ممکن است به دلایل مختلفی و در شرایط زیر ظاهر شوند که مهمترین آن ها عبارتند از:

• اسپاسم عضلانی: اگر یک عضله اصلی در پشت شروع به اسپاسم(انقباض ناگهانی و ممتد) کند، ستون فقرات می تواند در یک جهت کشیده شده و ممکن است یک انحنای جانبی ایجاد کند.
• تفاوت در ارتفاع پا: هنگامی که یک پا به طور قابل توجهی از پای دیگر بلندتر باشد، ممکن است انحنای جانبی ستون فقرات در حالت ایستاده ایجاد شود.
• التهاب: اگر ناحیه ای از بدن در یک طرف ستون فقرات یا طرف دیگر شروع به ملتهب شدن کند، ممکن است اسکولیوز ایجاد شود. در مورد علل احتمالی بروز این عارضه می توان به آپاندیس یا ذات الریه اشاره کرد.

اسکولیوز ناشی از ضایعه یا تومور ستون فقرات به ندرت در افراد مشاهده می شود. پزشکی که هر یک یا ترکیبی از این علائم را می بیند، آزمایش های تشخیصی و تکمیلی مانند MRI را برای رد احتمال وجود تومور ستون فقرات یا سایر ضایعات به عنوان علت اسکولیوز تجویز می کند.

علائم انحراف جانبی ستون فقرات

نشانه های این عارضه با توجه به علت به وجود آمده و همچنین زمان ظاهر شدن آن متفاوت است. برای مثال اغلب بیمارانی که نسبت به بیماران معمولی اسکولیوز جوان‌تر (۸ تا ۱۱ سال) هستند، علائمی مانند درد، بی‌حسی و انحنای ستون فقرات سینه‌ای به چپ را تجربه خواهند کرد. به طور کلی علائم اسکولیوز باتوجه به سن افراد به شرح زیر است.

علائم اسکولیوز در نوزادان

این نوع از انحراف جانبی ستون فقرات در نوزادان به دلیل اختلالات هنگام زایمان از نوزادی تا سه سالگی ظاهر می شود. مهمترین علائم این عارضه عبارتند از:

• برجستگی یک طرفه قفسه سینه
• انحراف دائمی کودک به یک سمت در وضعیت خوابیده
• مشکلات قلبی و ریوی در موارد شدید مانند تنگی نفس و درد قفسه سینه

علائم اسکولیوز در نوجوانان و جوانان

این انحراف ستون فقرات معمولا در کودکان و نوجوانان از ۴ سالگی تا ۱۰ سالگی و از ۱۱ سالگی تا ۱۸ سالگی مشاهده می شود. مهمترین نشانه های این عارضه در کودکان و نوجوانان عبارتند از:

• انحراف سر به یک سمت
• قفسه سینه نامتقارن
• بالا بودن یک طرفه لگن
• عدم تقارن لباس در دو طرف
• بالا بودن شانه یا کتف در یک سمت
• تمایل فرد به یک طرف در حین ایستادن
• عدم تساوی طول پاها

روش های درمان اسکولیوز

همان طور که در بالا اشاره شد، انحنای ساختاری ستون فقرات دائمی است و ممکن است علائم ثانویه یک بیماری دیگر محسوب شود. انحنای غیرساختاری موقتی بوده و معمولا با درمان های توانبخشی برطرف می شود. به طور کلی درمان این عارضه به دو دسته درمان های غیر جراحی و درمان با جراحی تقسیم بندی می شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

درمان های غیر جراحی

بسیاری از انحناهای جانبی ستون فقرات خفیف بدون نیاز به درمان برطرف می شود. با این حال اغلب انحراف ها باید پس از مشاهده یک یا دو نشانه ذکر شده توسط پزشک ارزیابی شده و در صورت نیاز، درمان مناسب آغاز شود. مهمترین درمان های غیر جراحی که برای این عارضه درنظر گرفته می شود عبارتند از:

• گچ گیری
• استفاده از بریس
• کاردرمانی و توانبخشی (درمان با فعالیت و تمرین درمانی)

درمان با جراحی

در موارد انحنای شدید و هنگامی که درمان های غیرجراحی بر روی افراد موثر نباشد، جراحی اصلاحی توصیه می شود. معمولا پس از انجام جراحی به منظور تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی بیمار، درمان های تکمیلی مانند کاردرمانی تجویز می گردد.

نقش کاردرمانی در درمان اسکولیوز

همان طور که در بالا ذکر شد، انحراف های جانبی ستون فقرات می تواند دامنه حرکتی و زندگی روزمره افراد را مختل کند. به همین علت ارائه تمرینات توسط متخصص کاردرمانگر می تواند به مهارت فردی کمک کند. پیش از درمان این عارضه، پزشکان و کاردرمانگران موارد زیر را بررسی می کنند.

• جنسیت بیمار (شیوع بیشتر در خانم ها)
• شدت انحنا (انحنای شدیدتر، پیش آگهی بدتر)
• موقعیت انحنا در ستون فقرات (هرچه مرکزی تر باشد، پیش آگهی بدتر است)
• بلوغ استخوان ها (در مواردی که رشد استخوان ها متوقف شده پیش آگهی بهتر است)

در کاردرمانی افراد مبتلا به انحنای جانبی ستون فقرات می بایست به نگرش فرد نسبت به بدن خود و تاثیرات ثانویه این نگرش بر فعالیتهای روزمره زندگی توجه شود. همچنین کاردرمانگر وظیفه دارد با ریشه یابی وضعیت های غلط، اصلاح عادات اشتباه و اجتناب از وضعیت های تشدیدکننده به کند شدن روند بیماری کمک کند. در نهایت کاردرمانگر از طریق فعالیت و تمرین درمانی به تقویت عضلانی در سمت محدب ستون فقرات و کشش عضلات در سمت مقعر آن پرداخته و سبب افزایش مهارت های فردی بیمار می شود.

کلام آخر

اسکولیوز به انحنای جانبی ستون فقرات یا تمایل ستون فقرات به طرفین اطلاق می شود که در هر سنی می تواند ظاهر شود. با این حال این عارضه در دوران رشد (بین ۴ تا ۱۵سالگی)، به ویژه در دختران شایع تر است. علت بروز این عارضه هنوز مشخص نیست، اما در برخی از موارد با فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، اسپینا بیفیدا و نقائص زمان تولد مرتبط است. انحراف های جانبی ستون فقرات به دو دسته ساختاری و عملکردی (غیرساختاری) تقسیم بندی می شوند. در موارد خفیف، ممکن است نیازی به درمان نباشد و ستون فقرات خود را ترمیم کند. اما در موارد متوسط تا شدید درمان های مختلف از جمله استفاده از بریس، کاردرمانی و جراحی توصیه می شود.