کودکان از بدو تولد تا قبل از سن مدرسه در چهار زمینه حرکتی، زبانی، شناختی و اجتماعی رشد می کنند. رشد حرکتی یا مهارت حرکتی به رشد جسمی و فیزیکی استخوان ها، ماهیچه ها و توانایی کودک در حرکت اطلاق می شود. به بیان ساده تر مهارت حرکتی، عملکردی است که شامل حرکت دقیق عضلات به قصد انجام یک عمل خاص گفته می شود. به طور کلی مهارت های حرکتی به دو دسته مهارت های حرکتی درشت و مهارت های حرکتی ظریف تقسیم بندی می شود. اما مهارت های حرکتی درشت چیست؟ آیا بازی برای تقویت و رشد مهارت های حرکتی درشت موثر است؟ چه بازی هایی برای تقویت مهارت های حرکتی مفید است؟ به منظور آشنایی با راهکارهای ساده برای تقویت مهارت های درشت حرکتی تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.

مهارت حرکتی درشت چیست؟

مهارت های حرکتی درشت، توانایی های مورد نیاز برای کنترل عضلات بزرگ بدن مانند تنه، پاها و بازوها برای پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری و سایر فعالیت ها هستند. همانطور که کودکان رشد می کنند، ماهیچه های آنها بزرگتر و قوی تر می شود و به آن ها اجازه می دهد تا حرکات فیزیکی پیچیده تری مانند بالا رفتن از وسایل زمین بازی، دوچرخه سواری، شنا در ساحل و بازی با دوستان خود را انجام دهند. البته لازم به ذکر است که برخی از مهارت های حرکتی درشت مانند پرتاب کردن یا گرفتن توپ، علاوه بر عضلات بزرگ نیاز به هماهنگی چشم و دست دارد.

مهارت های حرکتی درشت را می توان به دو دسته عمده تقسیم کرد:

• مهارت هایی که کودک در طی ماه های نخست رشد خود کسب می کند. برای مثال گردن گرفتن، سینه خیز رفتن، چهار دست و پا رفتن، نشستن و… حرکت هایی هستند که به واسطه آنها کودک می تواند در نهایت تا شانزده ماهگی بطور مستقل راه برود.
• مهارت هایی که کودک پس از شانزده ماهگی کسب می کند و به موجب آنها او می تواند بدود، بپرد، بالا برود و در بازی، فعالیت های ورزشی و اوقات فراغت مشارکت داشته باشد.

توجه داشته باشید که اگر کودکی در کسب مهارت های دسته اول مشکل داشته باشد، حتما باید در سریع ترین زمان ممکن به وسیله پزشک متخصص اطفال ویزیت شده و به توانبخشی ارجاع داده شود تا مداخله زودهنگام بر روی او آغاز گردد.

اهمیت تقویت مهارت های حرکتی درشت کودکان

هرگز نمی توانید اهمیت مهارت های حرکتی درشت را در زندگی روزمره دست کم بگیرید. به عنوان مثال، اگر به مهارت پوشیدن شلوار نگاه کنید، کودک شما به قدرت کافی برای برداشتن شلوار و هماهنگی موثر استفاده از دست ها و تعادل در هنگام پوشیدن هر پا نیاز دارد. جای تعجب نیست که لباس پوشیدن می تواند مهارتی دشوار برای تسلط یافتن بر آن باشد! مهارت های حرکتی درشت نیز برای رشد مهارت های حرکتی ظریف (مانند نوشتن، استفاده از قیچی و …) مهم است، زیرا کودک شما برای نوشتن نیاز به نشستن پشت میز و قدرت کافی دارد.

مشکلات حرکتی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد توانایی انجام آن عمل را به روش صحیح نداشته باشد. تقریباً در همه کودکانی که به دلایل مختلف دچار آسیب مغزی شده و دارای مشکلات یادگیری یا رفتاری هستند، ضعف یا ناتوانی در مهارت های حرکتی دیده می شود. با این حال تاخیر رشد در کودکان ممکن است به دلیل آسیب جسمی یا ضعف عضلانی ایجاد شود. در هر صورت آموزش و تقویت مهارت های حرکتی درشت در کودکان می تواند به بهبود عملکرد آن ها در دوران بزرگسالی کمک کند.

روش های تقویت و رشد مهارت های حرکتی درشت در کودکان

به طور کلی بازی درمانی و کاردرمانی دو راهکار موثر برای تقویت مهارت های حرکتی در کودکان به شمار می رود و می تواند به تقویت عضلات بزرگ بدن کمک کند. خبر خوب این است که مهارت های حرکتی درشت را می توان به روش های مختلف و سرگرم کننده توسعه داد. کاردرمانگران پس از ارزیابی و بررسی رشد کودک و توانایی او در انجام مهارت های حرکتی به کمک بازی می تواند به تقویت عضلات و ماهیچه های کودک کمک کند. البته لازم به ذکر است که برخی از کودکان به واسطه آسیب یا نقص جسمی نیاز به درمان های توانبخشی و تکمیلی خواهند داشت.

نقش بازی در بهبود مهارت های حرکتی درشت

اگر کودکی مراحل رشدی مهم خود را کسب نموده ولی هنوز قادر نیست بدود، بپرد، تعادل خود را هنگام راه رفتن روی جدول خیابان حفظ کند و روی ترامپولین بالا و پایین بپرد، یا به عبارتی در مهارتهای حرکتی دسته دوم مشکل دارد، می توان به دو روش به او کمک کرد:

1. مشارکت دادن کودک در بازیهای آزاد ترجیحاً با کودکان دیگر (به عنوان مثال دزد و پلیس، و تعقیب و گریز، قایم باشک، گرگم به هوا، هفت سنگ).
2. بازی درمانی یا به عبارتی دیگر طراحی بازی توسط درمانگر و مشارکت دادن کودک در آن به نحوی که عناصر لازم برای ارتقا و بهبود مهارتهای حرکتی درشت در آن بازی لحاظ شده باشد. این عناصر عبارتند از:
3. آگاهی بدنی: شناخت کودک از قسمت های مختلف بدن خویش و درک رابطه آنها با یکدیگر (چشم چشم دو ابرو، اتل متل توتوله، دنبال افراد گشتن با چشمان بسته)
4. هماهنگی چشم و دست (و پا): توانایی انجام دادن حرکات هماهنگ با استفاده از دست یا پا به کمک حس بینایی (توپ بازی، پرتاب به داخل سبد، آب رنگ و گوآش)
5. تعادل: توانایی حفظ مرکز ثقل بدن به منظور حفظ خود و نیافتادن بر روی زمین (لی لی بازی، گردو شکستم)
6. عبور از خط وسط: توانایی انجام دادن حرکات در سمت مقابل بدن با استفاده از دستی که در آن سمت قرار نگرفته است. بطور مثال کودک از دست راست خود برای برداشتن مدادی که در سمت چپ بدن او روی میز قرار گرفته استفاده کند (بازی با ماشین های کوچک، نقاشی کردن)
7. چابکی: توانایی انجام حرکات در سریع ترین زمان به شکل درست و صحیح (عبور از بین موانع، تعقیب و گریز)
8. قدرت بدنی: بهره مندی از قدرت عضلانی کافی و متناسب با حرکتی که از کودک خواسته شده است (طناب کشی)

هنگام طراحی یک بازی، درمانگر می بایست یک، دو یا چند مورد فوق را متناسب با ارزیابی کلی که از وضعیت کودک انجام داده است، در آن بازی بگنجاند. به عنوان مثال در بازی هفت سنگ هر شش عامل مذکور وجود دارد و می توان به عنوان یک بازی موثر برای ارتقا حرکات درشت کودکان از آن استفاده نمود.

کلام آخر

تقویت و رشد مهارت های حرکتی درشت کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است و عدم دستیایی کودک به چنین مهارتی می تواند آینده کودک را دچار مشکل کند. مولفه های مختلف زیادی مانند تعادل، قدرت عضلانی، هماهنگی، استقامت عضلانی، آگاهی بدن و تغییر وزن وجود دارد که مهارت های حرکتی درشت را تشکیل می دهند و نیاز به تقویت دارند. البته به یاد داشته باشید که کودکان با سرعت های متفاوتی رشد می کنند و می توانند در سنین مختلف به نقاط عطف حرکتی درشت برسند. با این حال، کاردرمانی و بازی های هدفمند دو راهکار موثر برای کمک به تقویت مهارت های حرکتی کودک به شمار می رود.