آسیب نخاعی چیست؟
سیستم عصبی مرکزی انسان از دو قسمت تشکیل شده است: مغز که در داخل جمجمه جای گرفته است و نخاع که امتداد رو به پایین مغز بوده و در داخل کانال ستون فقرات قرار دارد. در نخاع مسیرهای عصبی رفت و برگشتی از مغز به اندام های بدن و بالعکس وجود دارد. مسیر های عصبی رفت (از مغز به نخاع و از آنجا به اندامها) پیام های عصبی ایجاد کننده حرکت را به عضلات بدن منتقل می کند. مسیرهای عصبی برگشتی (از پوست و سایر حواس بدن به نخاع و از آنجا به مغز) تجربیات حسی فرد را به نواحی مختلف مغز منتقل کرده که به نوبه خود بر ایجاد حرکات بدن تاثیر می گذارند.

هنگامیکه نخاع آسیب می بیند، این پیامهای رفت و برگشتی (حرکتی و حسی) مختل شده، کنترل ارادی حرکات اندامهای بدن و دریافت حس از این نواحی از دست می رود.
میزان اختلال حرکتی و حسی متعاقب آسیب نخاعی، به محل آسیب و نوع آن بستگی دارد. در آسیب نخاعی، عملکرد نخاع در سطح آسیب و پایینتر از آن دچار اختلال می شود. آسیب نخاعی به دنبال ضربه (تصادف)، عفونت و بیماری رخ می دهد. اگر نخاع در گردن آسیب ببیند، هر چهار اندام (دستها و پاها) به میزان متغیر و بعضی از عضلات تنه دچار مشکل حرکتی می شوند. به این حالت تتراپلژی (فلج چهار اندام) گفته می شود. اگر نخاع در ناحیه پشت آسیب ببیند، اندامهای تحتانی (پاها) و عضلات تنه به میزان متغیر دچار مشکل حرکتی می شوند. به این حالت پاراپلژی اطلاق می شود. نکته ای که بسیار اهمیت دارد این است که در آسیب نخاعی، نوع و میزان درگیری اندامهای بدن به نوع و شکل آسیب واره بستگی دارد. بنابراین، ممکن است بطور مثال به دو بیمار تتراپلژی برخورد کنید، که ارزیابیها سطح متفاوتی از توانمندیها را در آنها نشان بدهد.

شایع ترین مشکلات همراه آسیب های نخاعی کدامند؟
اثرات آسیب نخاعی متغیر بوده اما کاهش تحرک به عنوان یکی از اثرات نامطلوب آن، فرد را با چالش های جدی در زندگی روزمره مواجه می کند. در ادامه به بعضی از این چالش ها اشاره می شود:
۱. کاهش یا از دست رفتن حرکات اندام های تحتانی احساس نیاز به استفاده از ویلچیر را در فرد ایجاد می کند. اگر او قبلا به راحتی به خانه یا ماشین خود وارد می شد، اکنون با چالش جدی در این زمینه روبرو است. ورود به خانه، استفاده از توالت و حمام، جابجایی از ویلچیر به تخت و مبلمان، همگی به عنوان چالش های جدی ظهور پیدا می کنند.
۲. یکی از چالش برانگیزترین مواردی که فرد با آن مواجه می شود، نقش های کاری است. پس از آسیب نخاعی باید به دسترسی به محل کار، تغییر وظایف کاری و پیش نیازهای آن بطور جدی نگاه کرد.
۳. ورزش و سرگرمی برای فردی که بطور دائم روی ویلچیر می نشیند، به لحاظ دسترسی و ماهیت آن (فرض مثل قایق رانی یا فوتبال) به عنوان یک چالش مطرح می گردد.
۴. یکی از مشکلات جدی، کاهش یا از دست رفتن حرکات ظریف انگشتان دست است. فعالیت هایی که در آنها این مشکل به وضوح مشاهده می شود، عبارتند از شستشو بدن، لباس پوشیدن، خرد کردن مواد غذایی، مستقل غذا خوردن، نوشیدن، استفاده از توالت، استفاده از کنترل در و تلویزیون و استفاده از تلفن همراه.

کاردرمانی چگونه به بیمار دارای ضایعه نخاعی کمک می کند؟
۱. درمان دست. کاردرمانگر با استفاده از اسپیلنت و برنامه های تمرینی هدفمند، نسبت به تقویت عضلانی، حفظ وضعیت عملکردی اندامها، پیشگیری از کوتاهی های عضلانی و بدشکلی ها، و حفظ زیبایی و تناسب اندام مراجع اقدام می کند.
۲. ایجاد تغییرات لازم در منزل. کاردرمانگران در مورد شرایط و نیازهای منزل افراد مبتلا به ضایعه نخاعی از دانش تخصصی برخوردار هستند. آنها به مراجعین خود در مورد وضعیت منزلشان (چیزی که آنها می خواهند و چیزی که می شود ایجاد کرد) توصیه های لازم را ارائه می دهند. این توصیه ها می تواند شامل تغییرات بزرگی مانند ایجاد تطبیق در آشپزخانه و حمام، بالا آوردن کف منزل در تمام نقاط، وسیع کردن چهارچوب درها و ایجاد رمپ بوده و یا تغییرات کوچکی مانند نرده گذاشتن و بازچینش وسایل منزل باشد. اما نکته مهم اینست که منزل باید منزل باقی مانده و به کلینیک تبدیل نشود!
۳. تجهیزات کمکی. تجهیزات متعددی برای این بیماران وجود دارد که پتانسیل آنها را در فعالیتهای روزمره زندگی بهبود بخشیده و موجب می شود آنها بهره بیشتری از روز خود ببرند. این تجهیزات عبارتند از انواع صندلی ها، تخت ها و انواع سیستم های کنترل دار که به مراجع این امکان را می دهد در حالیکه روی ویلچیر خود نشسته بتواند از تلویزیون، رادیو، سیستم روشنایی داخل منزل، آیفون درب ورودی و پرده ها استفاده کند. ویلچیر کاربردی ترین وسیله مورد استفاده بیماران ضایعات نخاعی است که انواع متنوع داشته و می بایست متناسب با نیاز بیمار تهیه شود.

۴. جابجایی و رسیدگی به مراجع. با کاهش یا از دست رفتن حرکات اندامها و تنه، کاردرمانگر باید ارزیابی کند که چگونه می توان از اعضای خانواده و تجهیزات خاص به منظور جابجایی افراد بین ویلچیر، تخت، توالت و حمام استفاده کرد. از تجهیزات خاصی که در این زمینه استفاده می شود می توان به انواع بالابر ها و آویزانه ها اشاره کرد. در این زمینه کاردرمانگر به افراد آموزش می دهد که چطور به شکل مناسب و ایمن از این تجهیزات استفاده کنند تا به خود و به بیمار آسیب نرسانند.
۵. توانبخشی. اهداف توانبخشی برای هر مراجع ضایعه نخاعی باید به صورت منحصر به فرد و با توجه به ارزیابیهای انجام گرفته نوشته شود. کاردرمانگر این اهداف را در بدو مراجعه فرد تهیه کرده و با ارائه راهکارهای درمانی مناسب در جهت عملیاتی کردن آنها می کوشد. در مجموع، فرآیند توانبخشی ضایعه نخاعی کند بوده و مداخلات درمانی که مراجع در حال حاضر دریافت می کند، باید در راستای مداخلات درمانی باشد که در زمان بستری بودن در بیمارستان در طی روزهای اول دریافت می کرده است.
۶. حمایت حرفه ای. در زمان مناسب، مراجع ممکن است خواستار بازگشت به کار (یا در قبال دریافت وجه و یا به صورت داوطلبانه) باشد. کاردرمانگر نقش های کاری قبلی و مهارتهای فعلی مراجع را ارزیابی کرده و به او برای بازگشت به کار به لحاظ جسمی و روحی کمک می کند.
۷. حل مسئله. کاردرمانگران در مهارت حل مسئله بسیار توانمند هستند. آنها در مدت مدیدی که با مراجع ضایعه‌ نخاعی کار می کنند، به او کمک می کنند تا به تمام چالش هایی که بیماری در زندگی آنها ایجاد کرده، غلبه کنند.

در مجموع، کاردرمانگران همیشه روی اهداف درمانی تمرکز داشته و با ارائه راهکارهای درمانی مناسب به مراجع کمک می کنند که به تمام پتانسیل توانبخشی خود دست پیدا کند.