اهمیت معاینه لگن در کودکان فلج مغزی چیست؟ چگونه می توان برنامه ارزیابی لگن کودکان مبتلا به فلج مغزی را اجرایی کرد؟ آیا می دانید با ارزیابی عضلات مفصل ران و لگن چگونه می توان به ارتقا سلامت کودک مبتلا به فلج مغزی کمک کرد؟ دراین مقاله از سایت دکتر وحید بیاتی قصد داریم به اهمیت معاینه لگن در کودکان مبتلا به فلج مغزی و پاسخ به سوالات متداول شما بپردازیم.
معاینه لگن در کودکان فلج مغزی چگونه انجام می شود؟
روش های ارزیابی حرکتی و برنامه پایش مفصل لگن به منظور انجام معاینات منظم این مفصل انجام می شود تا هرگونه نشانهای از دررفتگی یا نیمه دررفتگی مفصل لگن کودک در سریع ترین زمان ممکن تشخیص داده شود. دررفتگی مفصل لگن میتواند موجب خارج شدن کامل مفصل لگن شود. جابه جایی و دررفتگی مفصل لگن میتواند موجب درد، مشکل در حرکت لگن، و مشکلاتی در نشستن، ایستادن و یا راه افتادن کودک شود.
چرا رادیوگرافی لگن برای افراد مبتلا به فلج مغزی لازم است؟
برنامه پایش و مراقبت مفصل لگن شامل انجام معاینات بالینی توسط فوق تخصص ارتوپدی کودکان و رادیوگرافی لگن بر طبق برنامههای منظم و زمان بندی شده میباشد. رادیوگرافی لگن به منظور مشاهده هر دو مفصل لگن است زیرا جابه جایی مفصل لگن میتواند بدون اینکه هیچ گونه نشانه و یا علامتی ایجاد نماید اتفاق بیفتد. شرکت در برنامهی ارزیابی لگن به تیم مراقبت پزشکی و توانبخشی کودک این امکان را میدهد که جابه جایی مفصل لگن را در مراحل اولیه شناسایی نموده و قبل از اینکه مفصل لگن دچار در رفتگی کامل شود، کودک را تحت درمان قرار دهند. اگر کاردرمانگر کودک نشانهای از جا به جا شدن مفصل لگن مشاهده نماید، باید کودک شما را به فوق تخصص جراحی ارتوپدی کودکان جهت درمانهای لازم به منظور پیشگیری از در رفتگی مفصل لگن ارجاع دهد.
ارزیابی لگن برای چه افرادی اهمیت دارد و چرا جابه جایی لگن اتفاق میافتد؟
اگر کودک شما دچار فلج مغزی است، مستعد دررفتگی یا نیمه دررفتگی مفصل لگن نیز می باشد. فلج مغزی مجموعهای از اختلالات است که به دلایل مختلفی ممکن است ایجاد شود. برای کودکان دچار مشکلات ژنتیکی، ناهنجاریهای کروموزومی یا اختلالات متابولیک نیز ممکن است فلج مغزی تشخیص داده شود. کودکانی که ممکن است دچار فلج مغزی باشند اما هنوز این بیماری برای آنها تشخیص داده نشده است نیز باید برنامهی پایش لگن را داشته باشند.
فلج مغزی بر توانایی حرکت کودک و وضعیت بدنی او تاثیر میگذارد. مفصل ران در کودکانی که با تاخیر میایستند و یا راه میروند و یا فقط با کمک میتوانند این حرکات را انجام دهند، ممکن است مطابق انتظار رشد نکند. به علاوه، ماهیچههایی که پاها را میکشند و یا به داخل میآورند اغلب سفت و کوتاه بوده و میتواند مفصل لگن را از جای خود خارج نمایند. اگر فکر می کنید که کودک شما در معرض خطر جابه جایی مفصل لگن میباشد، لطفا با کاردرمانگرمجرب، پزشک کودکان و یا پزشک فوق تخصص ارتوپدی کودکان مشورت نمائید.
منظور از جابه جایی و در رفتگی مفصل لگن در کودکان مبتلا به فلج مغزی چیست؟
مفصل لگن یک مفصل گوی و کاسه ای است. قسمت بالای استخوان ران (که با نام سر فمور نیز شناخته میشود) قسمت گوی مانند و بخشی که روی استخوان لگن قرار گرفته است، قسمت کاسه مانند آن را تشکیل میدهد. در یک مفصل لگن سالم، سر گوی مانند استخوان ران کاملاُ درون بخش کاسه مانند استخوان لگن قرار گرفته و توسط آن پوشیده شده است.
جابه جایی مفصل لگن که تحت عنوان نیمه دررفتگی و یا دررفتگی کامل نیز شناخته میشود، هنگامی ایجاد میشود که سر گوی مانند استخوان ران به تدریج از درون بخش کاسه مانند استخوان لگن خارج میشود. از هر ۳ کودک مبتلا به فلج مغزی ۱ کودک مبتلا به جابه جایی مفصل لگن میشود. بنابراین تصاویر اشعه ایکس (رادیوگرافی) و انجام معاینات بالینی جهت مشاهدهی این تغییرات مورد نیاز است.
علائم در رفتگی لگن در کودک مبتلا به فلج مغزی چیست؟
در صورت جابه جایی و در رفتگی مفصل لگن، علایم زیر در کودک شما مشاهده می شود:
- درد لگن
- کاهش حرکات مفصل لگن
- مشکل در امور خود مراقبتی مانند دستشویی رفتن
- عدم احساس راحتی در هنگام نشستن
- مشکل در ایستادن و یا راه رفتن
- زخمهای ناشی از فشار
بسیاری از کودکان تا زمانی که مدت زمان زیادی از در رفتگی مفصل لگن آنها نگذشته باشد، هیچ کدام از این علائم و نشانهها را نخواهند داشت.
زمانی که دررفتگی اتفاق میافتد، ممکن است سر گوی مانند استخوان ران به حدی آسیب دیده باشد که دیگر نتوان آن را به درون بخش کاسه مانند مفصل برگرداند. هدف برنامهی پایش و مراقبت لگن این است که جا به جایی مفصل لگن در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان آن در مراحلی که به سادگی قابل انجام بوده و عوارض کمتری ایجاد می نماید، شروع گردد.
معاینه لگن در کودکان مبتلا به فلج مغزی در چه سنی آغاز می شود؟
چه زمانی برنامه پایش لگن آغاز شده و هر چند وقت یکبار کودک من نیاز به معاینات بالینی و یا انجام رادیوگرافی دارد؟
از زمانی که تشخیص فلج مغزی برای کودک شما داده شود، باید برنامهی پایش لگن آغازگردد. پس اولین معاینهی بالینی لگن پس از تشخیص فلج مغزی و یا احتمال وقوع آن انجام میشود. اینکه هر چند وقت یکبار کودک شما نیاز به معاینات بالینی و یا رادیوگرافی دارد، بستگی به توانایی آنها در انجام حرکات درشت دارد. ما در کاردرمانی از مقیاسی به نام سیستم طبقه بندی عملکرد حرکات درشت (GMFCS) برای برنامه زمان بندی معاینه لگن استفاده مینمائیم.
- احتمال جابه جایی مفصل لگن ارتباط مستقیم با سطح GMFCS کودک دارد.
- کودکانی که در سطح یک GMFCS هستند، به لحاظ احتمال دررفتگی مفصل لگن در معرض خطر کمتری قرار دارند. آنها کمترین معاینات بالینی را نیاز داشته و ممکن است احتیاج به رادیوگرافی نداشته باشند.
- کودکانی که توانایی حرکت آنها در سطح پنج GMFCS است، در معرض بیشترین خطر برای دررفتگی مفصل لگن میباشند. (از هر ۱۰ کودکی که در سطح ۵ GMFCS قرار دارد، ۸ کودک دچار دررفتگی مفصل لگن خواهد شد). معاینات بالینی و تصاویر رادیوگرافی در اکثر مواقع برای کودکانی که در سطح ۴ و ۵ GMFCS قرار دارند انجام خواهد شد.
- علاوه بر GMFCS، کودکان مبتلا به همی پلژی (یک طرف بدن تحت تاثیر فلج مغزی قرار دارد) که با یک طرف لگن راه میروند، سمت دیگر لگن به سمت داخل چرخانده و کشیده میشود نیز در معرض خطر دررفتگی مفصل لگن میباشند.
معیار GMFCS برای توصیف توانایی انجام حرکت درشت در کودکان استفاده میشود و شامل ۵ سطح میباشد که با اعداد رومی I (1) تا V (5) مشخص میشود. کاردرمانگر، پزشک کودکان یا فوق تخصص ارتوپدی کودکان میتواند به شما کمک نماید تا سطح GMFCS فرزند خود را در چند دقیقه مشخص نمایید.
چه زمانی برنامه ارزیابی لگن کودکان مبتلا به فلج مغزی متوقف میشود؟
- در کودکانی که در معرض خطر کمتری قرار دارند (عملکرد حرکتی آنها در سطح ۱ و ۲ GMFCS میباشد): برنامه پایش و مراقبت لگن در سن ۵ سالگی (در سطح ۱ GMFCS) و یا ۱۰ سالگی (سطح ۲ GMFCS) متوقف خواهد شد.
- جابه جایی مفصل لگن ممکن است در کودکان و نوجوانانی که در سنین رشد قرار دارند نیز اتفاق بیفتد. بنابراین کودکانی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند (توانایی حرکت آنها در سطوح ۳, ۴, ۵ GMFCS قرار دارد و یا در گروه ۴ الگوی راه رفتن قرار دارد) باید تا زمانی که تصاویر رادیوگرافی نشان دهد که رشد استخوانهای آنها متوقف شده است باید در برنامه پایش لگن شرکت داشته باشند.
معاینات بالینی چگونه انجام میشود؟
در هر معاینهی بالینی، کاردرمانگر کودک (یا دیگر اعضای تیم مراقبت از کودک):
- توانایی راه رفتن کودک شما را بررسی نموده و سطح GMFCS او را مشخص خواهد کرد.
- میزان حرکت مفصل لگن کودک را اندازه گیری خواهد کرد.
- میزان درد در لگن کودک را بررسی خواهد کرد.
- از شما و فرزندتان سوالاتی در مورد وجود درد در لگن خواهد پرسید.
- اگر امکان پذیر باشد راه رفتن کودک را بررسی خواهد کرد.
نکته: این معاینه بالینی فقط به منظور بررسی احتمال جابه جایی مفصل لگن میباشد. پیشنهاد می گردد تمام مفاصل و عملکرد آنها بویژه در اندام تحتانی در تمام کودکانی که دچار فلج مغزی هستند، توسط فوق تخصص ارتوپدی کودکان بررسی گردد.
تصویربرداری اشعه ایکس چگونه انجام میشود؟
- کودک شما یک تصویربرداری اشعه ایکس از لگن باید داشته باشد که میتوانید در شهر و منطقهی محل سکونت خود انجام دهید (در بیمارستانها و یا کلینیکهای مشخص شده).
- تصاویر رادیوگرافی توسط تیم پایش لگن بویژه فوق تخصص ارتوپدی کودکان بررسی خواهد شد.
- میزان جابه جایی سر گوی مانند استخوان ران از بخش کاسه مانند استخوان لگن در تصاویر رادیوگرافی اندازه گیری خواهد شد.
- در پایان نتایج این بررسی توسط تیم ارزیابی کننده لگن (پزشک متخصص یا کاردرمانگر) به والدین گزارش داده می شود.
اگر کودک من دچار علائم حاکی از جابه جایی مفصل لگن باشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در این گونه مواقع، کودک شما به یک جراح ارتوپد اطفال که در درمان جابه حایی مفصل لگن تخصص دارد ارجاع داده می شود اگر معاینات بالینی کودک شما این موارد را نشان دهد:
- دردی که مربوط به لگن باشد.
- حرکت کمتر از حد انتظار در مفصل لگن یا هیپ (به عنوان مثال توانایی حرکت دادن پا به سمت بیرون (ابدداکشن مفصل لگن) کمتر از ۳۰ درجه باشد).
- تصاویر رادیوگرافی مقادیر قابل توجهی از جابه جایی مفصل لگن را نشان دهد (به عنوان مثال سر گوی مانند استخوان ران بیشتر از ۳۰ درصد از بخش کاسه مانند استخوان لگن خارج شده باشد)
گزینههای درمانی به نیازهای کودک شما بستگی دارد. هدف اصلی درمان این است که مفاصل لگن کودک شما در محل اصلی خود قرار بگیرند، حرکت لگن به آسانی انجام شود، و از هرگونه درد که با افزایش سن کودک ممکن است ایجاد گردد پیشگیری شود. کودکانی که تحت جراحی برای درمان دررفتگی مفصل لگن قرار میگیرند، باید پس از جراحی نیز به برنامهی پایش لگن بازگردند تا زمانی که رشد استخوانهای آنها متوقف شود.
سخن آخر
در کاردرمانی دکتر وحید بیاتی پس از تعیین سطح GMFCS در کودکان مبتلا به فلج مغزی، پایش اولیه لگن انجام می گردد و در صورت لزوم جهت معاینات تکمیلی، کودک به فوق تخصص ارتوپدی کودکان ارجاع داده می شود. مرکز کاردرمانی دکتر وحید بیاتی واقع در اهواز با کادر متخصص در جهت بهبود مهارت های حرکتی کودکان جدیدترین دانش روز را در نظر می گیرد تا به سلامت فرزند شما و بهبود وضعیت او در سریع ترین زمان ممکن کمک کند.
