جراحی یکی از انواع مداخلات ممکن برای کودکان فلج مغزی است، اما معمولا به عنوان اولین انتخاب درمانی در نظر گرفته نمی شود. پزشکان ترجیح می دهند که بیمار ابتدا گزینه های کم خطرتری مانند دارو و درمان های توانبخشی مانند کاردرمانی را تجویز کنند. اگر این درمان ها در بهبود بیمار کمک نکرد یا اثرشان به میزان کافی نبود، درآن هنگام جراحی می‌تواند به عنوان یک گزینه قابل قبول برای درمان مطرح شود. اما جراحی چه کمکی به کودکان فلج مغزی می کند؟ چه کودکانی نیاز به جراحی دارند؟ آیا جراحی درمان قطعی فلج مغزی محسوب می شود؟ تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا با انواع جراحی در کودک فلج مغزی آشنا شوید.
فلج مغزی و جراحی
فلج مغزی در کودکان بر حسب شدت آسیب مغزی، درجات مختلفی دارد. برخی از کودکان می توانند راه بروند در حالی که برخی دیگر قادر به راه رفتن نیستند. گاهی کودکانی که قادر به راه رفتن هستند، با مشکلاتی در تعادل یا انجام حرکات هماهنگ، مواجه می شوند یا چالش‌هایی برای حرکت صحیح عضلات و مفاصل شان دارند. در برخی از کودکان، حتی راه رفتن می تواند دردناک باشد. هدف جراحی برای این دسته از کودکان کمک به راه رفتن بهتر، بدون درد و کسب استقلال بیشتر است.
جراحی در کودکان فلج مغزی که توانایی حرکتی نداشته یا به آنهایی که بدون وسیله کمکی قادر به راه رفتن نیستند، می تواند برای بهبود زندگی و پیشگیری از بروز مشکلات جدی تر موثر باشد. جراحی کمک می‌کند تا کودک احساس بهتری داشته باشد و هنگام نشستن یا خوابیدن درد کمتری حس کند. اگر کودک با وسایل کمکی نظیر واکر راه می رود، جراحی به او کمک می کند تا استقلال بیشتری کسب کند.
آیا جراحی به همه کودکان فلج مغزی توصیه می شود؟
مداخله جراحی برای همه مناسب نیست و عمل جراحی در کودکانی ایده آل تلقی می‌شود که در سبک زندگی و فعالیت های روزانه کودک، تاثیر مثبتی ایجاد کند. یکی از ملاحظات اصلی برای جراحی این است که آیا کودک می تواند در توانبخشی مورد نیاز بعد از عمل شرکت کند یا خیر؟ آیا خانواده ابزار لازم را برای توجه روزانه کافی به بهبودی کامل کودک دارد یا خیر؟
برای یک فرد مبتلا به فلج مغزی، غیرعادی نیست که بسته به اهداف درمان، تحت عمل جراحی روی پاها، مچ پا، ساق پا، باسن، مچ دست، بازوها یا شانه‌ها و همچنین عضلات، تاندون‌ها، استخوانها یا اعصاب قرار گیرد. اما شرایط هر کودک باید قبل و بعد از درمان مورد ارزیابی قرار گیرد.
مداخله جراحی تنها در صورتی مورد استفاده قرار می گیرد که سود آن بیشتر از زیان یا خطرات آن باشد. از آنجایی که روش‌های جراحی دارای محدودیت ها و عوارض جدی هستند، گزینه های کمتر تهاجمی و جایگزین مانند کاردرمانی معمولا قبل از انجام جراحی در نظر گرفته می‌شوند. خطرات جراحی ممکن است شامل خونریزی، عفونت و از دست دادن عملکرد و همچنین احتمال نیاز به جراحی های مکرر یا اضافی باشد. خطرات ناشی از جراحی و همچنین خطرات ناشی از عدم انجام جراحی، باید بخشی از فرآیند تصمیم گیری باشد.
بیشتر بخوانید: مشکلات رفتاری در کودک فلج مغزی
آیا جراحی یک درمان قطعی برای کودکان فلجی مغزی است؟
توجه داشته باشید که جراحی یک درمان جادویی نیست و کودک مبتلا به فلج مغزی به طور کامل بهبودی خود را بدست نمی آورد. از طرفی ممکن است مراقبت های روزانه از سوی خانواده برای بهبودی کودک نیاز باشد که باید پس از عمل انجام شود. بسیاری از جراحی ها نیاز به درمان گسترده بعد از عمل دارند. حتی پس از جراحی، دستگاه‌های ارتز، درمان گسترده، گچ‌گیری و اسپلینت های شبانه که برای مدت طولانی استفاده می‌شوند که ممکن است ضروری باشند. توجه داشته باشید که مراقبت های پس از عمل و جلسات توانبخشی نقش تعیین کننده ای در نتیجه جراحی دارد.
تصمیم‌گیری در مورد جراحی
جراحی گزینه مطلوبی برای تمام کودکان فلج مغزی نیست و این نکته اهمیت دارد که قبل از جراحی، دارودرمانی و توانبخشی (کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی،…) انجام شود. بیهوشی عمومی می تواند خطراتی نظیرمشکلات تنفسی، عفونت، خونریزی یا حتی بدتر شدن شرایط را برای کودک به همراه داشته باشد. خانواده و پزشکان باید در مورد شرایط احتمالی جراحی صحبت کنند و تصمیمی اتخاذ کنند که بین خطرات و منافع آن تعادل ایجاد کرده و برای سلامت کودک بهترین تصمیم باشد.
انواع جراحی در کوکان فلج مغزی
جراحی برای مبتلایان به فلج مغزی در اندام تحتانی شایع تر از اندام فوقانی است. برای مثال، جراحی بازو در مقایسه با مزایای بالقوه جراحی روی پا، خطرات بیشتری را در ارتباط با آسیب حسی به همراه دارد و تأثیر محدودی بر توانایی های عملکردی دارد.
اکثر روش های جراحی ممکن است به طور کامل سطح حرکت یا عملکرد کودک را به سطح کودک بدون فلج مغزی بازگردانند. برخی از روش‌های جراحی تنها ممکن است تا حدودی این اختلال را بهبود بخشند، در حالی که برخی از بهبودها موقتی هستند. جراحی های دیگر ممکن است یک مشکل فوری را حل کنند و پس از رشد کودک، مشکل دیگری ایجاد شود.
به طور کلی، شش عمل جراحی رایج برای درمان فلج مغزی وجود دارد که عبارتند از:
- عمل جراحی ارتوپدی
- جراحی گوارش
- جراحی اصلاح شنوایی
- جراحی مغز و اعصاب
- جراحی اصلاح بینایی کودک
- سایر جراحی های مرتبط با پزشکی
جراحی ارتوپدی در کودکان فلج مغزی
شایع ترین جراحی که روی کودکان فلج مغزی صورت می گیرد، جراحی های ارتوپدی که اغلب مربوط به سیستم عضلانی-اسکلتی است. در کودکان فلج مغزی، بیشترعلائم و چالش ها، به مشکلات عضلات، مفاصل و استخوان ها بر می گردد. جراح ارتوپد (فوق تخصص اورتوپدی اطفال) می تواند اعمال جراحی ای را به بیمار پیشنهاد دهد که باعث رفع کوتاهی عضلات، ترمیم مفاصل، تصحیح بدشکلی استخوانها و کاهش درد بیمار گردد.
چندین روش جراحی ارتوپدی که برای درمان فلج مغزی استفاده می شود:
استئوتومی
این جراحی که در طی آن استخوان ها برش می خوردند، برای بهبود راستای استخوان ها، رفع چرخش های نامناسب آنها و اصلاح راستای مفاصل استفاده می شود. جراح می تواند استخوانهای کودک را دوباره به هم متصل کند تا به حرکت و پوسچر کودک کمک کند. این نوع جراحی غالباً سبب جابجایی و استقلال بیشتر و درد کمتر (که به خاطر حرکت ناصحیح مفاصل ایجاد شده بود) می گردد.
بیشتر بخوانید: تشنج و فلج مغزی
بلند سازی عضلات
سفتی عضلانی حرکت کردن را برای کودکان فلج مغزی مشکل و دردناک می سازد. جراحی می تواند طول عضلات را بلند کرده و سفتی آنها را کاهش دهد؛ در نتیجه کودک می‌تواند بهتر حرکت کند.
بلندسازی تاندون
شبیه جراحی بلندسازی عضلات است. تاندون ها عضلات را به استخوان ها متصل می کنند. وقتی تاندون ها خیلی سفت باشند، حرکت را محدود می‌کنند و سبب درد می‌شوند.
برش عضله یا تاندون
این کار ممکن است آسیب زا به نظر برسد، اما در حقیقت قطع عضله یا تاندون می تواند سفتی و درد را کاهش دهد؛ در حالیکه حرکت را بهبود بخشیده و اسپاستیسیتی عضلات را کاهش می‌دهد. تاندون قطع شده را می توان با بافت پیوندی جایگزین کرد.
آرترودزیس (خشک سازی مفاصل)
این کار نوعی جراحی تهاجمی محسوب می‌شود که در درمان موارد شدید اسپاستیسیتی و کاهش حرکت به کار می رود. دراین نوع جراحی، استخوان ها را به طور دائمی به یکدیگر جوش می دهند که سبب می شود اسپاسم کاهش یافته و راه رفتن بیمار ساده تر شود.
ترمیم اسکولیوز
بعضی از کودکان انحنای ستون فقرات دارند یا به تدریج دچار انحنای ستون فقرات می شوند که ممکن است با گذر زمان این وضعیت بدتر نیز شود (به خصوص در کودکانی که قادر به راه رفتن هستند). این مشکل با عمل جراحی اصلاح می‌شود تا به پوسچر و حرکت کمک کرده و همچنین از مشکلات تنفسی پیشگیری نماید.
ریزوتومی انتخابی ریشه خلفی
نوع دیگری از جراحی برای کودکانی که از علائم فلج مغزی رنج می‌برند، ریزوتومی انتخابی ریشه خلفی است. همانند آرترودزیس، این نوع جراحی نیز جراحی تهاجمی محسوب می شود و برای اغلب بیماران توصیه نمی گردد. این نوع جراحی سبب کاهش اسپاستیسیتی و درد می شود اما خطراتی را نیز به همراه دارد.
در این نوع جراحی، اعصاب عضلات اسپاستیک قطع می شوند. در نتیجه، تون این عضلات کاهش می یابد. جراح باید تشخیص دهد که کدام عصب ها درگیر هستند و ارتباط آنها با نخاع را قطع کند. خطرات این کار کاملا واضح است و شامل اشتباهات جراحی نیز می شود. شبکه عصبی که عضلات و ستون فقرات را به هم وصل می کنند، پیچیده است و جراح ممکن است سهواً عصبی را به اشتباه قطع کند.
قطع عصب درست و بجا، می‌تواند موجب حرکات بهتر، راحتی بیشتر و کاهش درد قابل توجه در کودک شود. اما این کار سبب از دست دادن حرکت و کرختی در عضلات خاصی نیز می‌گردد. این نوع عمل جراحی فقط برای کودکانی که اسپاستیسیتی شدید و یا سفتی عضلانی دارند، قابل انجام است.
جراحی های دیگر برای کودکان فلج مغزی
بیشتر جراحی ها در مورد علائم اصلی این عارضه، یعنی اسپاستیسیتی عضلات، سفتی عضلات، حرکت و درد می باشد. در عین حال غالب کودکان فلج مغزی، مشکلات و چالش‌های دیگری نیز دارند که با عمل جراحی قابل درمان است. به عنوان مثال فقدان شنوایی در کودکان فلج مغزی شایع است و پیوند حلزون یک جراحی توصیه شده برای بازیابی شنوایی در این کودکان می باشد.
در کودکان فلج مغزی که هنگام غذا خوردن به علت مشکلات بلع یا جویدن، چالش هایی را تجربه می کنند، جراحی می تواند به بهبود وضعیت آنها کمک کند. در موارد شدیدتر که بیماری بر تغذیه و وزن گیری کودک تاثیر می گذارد، می توان لوله تغذیه وارد دهان‌کودک کرد. همچنین جراحی می‌تواند ریفلاکس اسید معده را برطرف سازد. ریفلاکس معده مشکلی است که به علت ضعف در کنترل عضلات پدید می آید. برخی کودکان فلج مغزی به یک پمپ کوچک که با جراحی داخل شکم جاگذاری می‌شود، نیاز دارند. از این پمپ برای وارد سازی دارو به نخاع، به منظور کاهش اسپاستیسیتی عضلانی و درد استفاده می شود.
قبل و بعد از عمل جراحی کودکان سی پی (CP)
کودک فلج مغزی که جراحی انجام داده است، به توانبخشی قبل و بعد از عمل جراحی و گذر زمان زیاد برای بهبود، نیاز دارد. بسته به نوع عمل جراحی، کاردرمانی پیش و پس از عمل، ممکن است هفته ها یا ماه‌ها به طول بیانجامد. ممکن است کودک نیاز داشته باشد تا استفاده از عضلات خاص یک اندام و یا شیوه راه رفتن را دوباره یاد بگیرد. این کار زمان بر است اما در موارد متعدد، مزایای زیادی دارد که بعد از گذشت سال‌ها همچنان باقی می ماند.
کلام آخر
هدف از جراحی تمرکز بر مدیریت فلج مغزی کودک است، نه لزوماً یافتن نتیجه عالی. همه ناهنجاری ها نیازی به اصلاح ندارند و توصیه نمی‌شود که آن را امتحان کنید. با این حال در برخی از کودکان، جراحی یک گام بزرگ بین درد و آسودگی یا عدم استقلال و تحرک کامل است. والدین کودکی که مداخلات غیر جراحی متعدد انجام داده و شکست خورده اند، باید مزایا و معایب جراحی را خوب بسنجند و با تیم پزشکی کودک مشورت کنند تا در مورد انجام جراحی به نتیجه رسیده و در مرحله بعد، بهترین گزینه جراحی را انتخاب کند.
