کودکان مبتلا به فلج مغزی به دلیل چالشهایی که ناتوانی جسمی ایجاد میکند در معرض خطر اختلالات رفتاری هستند. مشکلات رفتاری در کودکان فلج مغزی بسیار شایع است و میتوانند بر کودک و فعالیت های روزمره خانواده تاثیر بگذارند. کاردرمانی در کودکان فلج مغزی با هدف بهبود کیفیت زندگی انجام می شود، بنابراین یک کاردرمانگر باید علاوه بر عملکردهای حرکتی کودکان بر روی اختلال های رفتاری آن ها نیز تمرکز کند. اما کودکان فلج مغزی با چه اختلالات رفتاری مواجه هستند؟ اهمیت درمان اختلالات رفتاری در کودکان فلج مغزی چیست؟ آیا کاردرمانی در بهبود مشکلات رفتاری کودکان فلج مغزی موثر است؟ تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا به بررسی اختلالات شایع رفتاری در کودکان فلج مغزی و راه های بهبود آن آشنا شوید.
مشکلات و اختلالات رفتاری چیست؟
به مجموعه رفتارهایی که یک کودک انجام می دهد، اما از طرف جامعه پذیرفته نیست و حتی فعالیتهای روزمره او را مختل میکند، مشکلات رفتاری گفته می شود. اختلالات رفتاری، طیف وسیعی از مشکلات از جمله مشکلات در گروه همسالان، مشکلات توجه، رفتارهای نا آرام و بیش فعالی، مشکلات احساسی، افزایش وابستگی، گوشه گیری، لجبازی، پرخاشگری و شخصیت های ضد اجتماعی را شامل میشوند.
در بسیاری از موارد کودکان یاد می گیرند تا با انجام دادن رفتارهای خاصی به نتایج مطلوب خود برسند. به عنوان مثال کودک به منظور پیشبرد کارهای خود یا اجتناب از انجام دادن فعالیتهای خاصی مانند مسواک زدن، اقدام به جیغ زدن یا قشقرق به راه انداختن می کند. در بیشتر مواقع این رفتارها جهت جلب توجه از سوی کودک انجام می شود.
توجه داشته باشید که تمایز بین شرایط واقعی و پاسخ به استرس ها یا موقعیت های جدید یا حتی مراحل رشد معمولی میتواند دشوار باشد. بنابراین، تشخیص مشکلات و اختلالات رفتاری در کودکان کار دشواری است و تنها باید توسط متخصص انجام شود. برای اینکه یک اختلال رفتاری در نظر گرفته شود، یک رفتار مشکل ساز یا مجموعه ای از رفتارها باید به مدت شش ماه یا بیشتر در کودک نشان داده شود. باید الگویی از رفتارهای مشکل ساز وجود داشته باشد که علیرغم مداخلات والدین یا سایر بزرگسالان، همچنان ادامه داشته باشد.
مشکلات رفتاری در کودکان فلج مغزی
کودکان دارای معلولیت، از جمله معلولیت های سیستم عصبی مرکزی مانند فلج مغزی (CP)، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات رفتاری هستند. بر اساس مطالعات انجام گرفته کودکان فلج مغزی در مقایسه با دیگر کودکانی که مشکلات سلامت دارند، پنج برابر بیشتر به مشکلات رفتاری دچار می شوند. مطالعات نشان میدهد که وابستگی، خود سری و لجاجت، بیش فعالی، مشکل با گروه همسالان، و پرخاشگری شایع ترین مشکلات رفتاری در کودکان فلج مغزی است.
بیشتر بخوانید: مشکلات بینایی در کودکان فلج مغزی
علت اختلالات رفتاری در کودکان فلج مغزی چیست؟
همانطور که پیشتر گفته شد مشکلات رفتاری در میان کودکان فلج مغزی شایع است. ارتباط بین عوامل بیرونی و درونی موثر بر بروز این مشکلات، به تازگی مورد تحقیق قرار گرفته است. مطالعات نشان می دهد که این رفتارها به متغیر های اجتماعی-آماری یا ویژگیهای جسمی یا شناختی (ذهنی) کودک ارتباط ندارند. اما یک همبستگی بین مشکلات رفتاری کودکان و اضطراب والدین وجود دارد.
متاسفانه مشکلات رفتاری کودکان یکی از قویترین شاخصه های تعیین کننده وجود اضطراب در خانواده ها به خصوص در رابطه با فشار مسئولیت مراقبت از کودک است. این ارتباط دو سویه (مشکلات رفتاری و اضطراب والدین) چرخه معیوبی ایجاد می کند که بر یکدیگر تاثیرگذار بوده و می تواند اثرات منفی در کودک و خانواده ایجاد کند.
علائم مشکلات رفتاری در کودکان CP
زندگی با چالش های رفتاری برای همه، والدین و مراقبان، برای کودک فلج مغزی و اعضای خانواده دشوار است. بنابراین، شناخت و مداخلات زودهنگام به رفتارهای مشکل ساز برای کمک به کودک و همچنین برای مقابله و یادگیری رفتارهای جدید و مناسب تر بسیار اهمیت دارد. ممکن است چندین اختلال رفتاری خاص از جمله اختلال کم توجهی، بیش فعالی، اختلال طیف اوتیسم و اختلال نافرمانی مقابله ای تشخیص داده شود.
آنچه برای والدین اهمیت دارد، این است که بتوانند رفتارهای خاص مکرر، مداوم و مشکل ساز را تشخیص دهند. علائمی که نشان از اختلال های رفتاری در کودکان فلج مغزی است، عبارتند از:
- خود آسیبی یا آسیب رساندن به افراد یا حیوانات
- تهدید کردن دیگران
- جیغ کشیدن و قشقرق به راه انداختن
- تخریب اموال
- دروغ گویی
- دزدی
- سیگار کشیدن، نوشیدن یا مصرف مواد مخدر
- نافرمانی
- بیش فعالی
- تکانشگری
- رفتار نامناسب جنسی
اهمیت مقابله با اختلالات رفتاری کودکان
مهمترین هدف کاردرمانگران در طی درمان کودک فلج مغزی، بهبود کیفیت زندگی او است. خانواده ها معمولاً مسافتهای طولانی برای رسیدن به کلینیک های کاردرمانی طی می کنند؛ اما جلسات درمانی فقط نیم الی یک ساعت به طول می انجامد. در موارد بسیاری کودک در طی جلسات درمانی، رفتارهای چالش برانگیزی دارد که میزان دستیابی درمانگر به اهداف درمانی را محدود میکند.
این رفتارها که مختل کننده جلسات درمانی هستند، به میزان خیلی زیادی در انجام فعالیت های روزمره زندگی کودک اختلال ایجاد می کنند. وقتی کودک فلج مغزی مشکلات رفتاری دارد، نمی تواند عملکرد خوبی در خانواده داشته باشد. مشکلات رفتاری در کودکان فلج مغزی بسیار شایع است و نه تنها توسط خانواده ها عنوان میشوند، بلکه به سادگی توسط درمانگران نیز مشاهده می گردند. توجه به مشکلات رفتاری و حل آنها برای تضمین جلسات درمانی مطلوب و عملکرد بهتر کودک در خانواده، برای خانواده و درمانگر سودمند است.
راه های حل مشکلات رفتاری
شناخت و دریافت درمان برای کودکی که با اختلالات رفتاری مرتبط با فلج مغزی دست و پنجه نرم می کند بسیار مهم است. مهمترین روش های مقابله با اختلالات رفتاری در کودکان فلج مغزی به شرح زیر است:
مراقبت های حمایتی
یکی از مهم ترین عوامل برای کمک به مهار رفتارهای مشکل ساز، ارائه مراقبت های حمایتی برای به حداقل رساندن یا مدیریت استرس های روزمره زندگی با کودک فلج مغزی است. در حقیقت کودکی که مراقبت های مورد نیاز خود را دریافت نمی کند، همچنان از رفتارهای مشکل ساز رنج می برد. والدین، خانواده، دوستان و مراقبان کودک نیز باید از درمان حمایت کرده و تغییرات مثبت را تشویق کنند.
مدل سازی اصول صحیح تعامل با کودک
این جمله معروفی است که اعمال یک فرد بلندتر از واژگان کلامی او هستند. با مدل سازی اصول صحیح تعامل با کودک در طی جلسات درمانی، والدین به طور عملی یاد می گیرند که چگونه مشکلات رفتاری کودک را بهتر مدیریت کنند. هر کودک منحصر به فرد است و خلق و خوی متفاوتی دارد، بنابراین در تعامل با کودک باید خود را با او هماهنگ کنیم. روش یا تکنیکی که برای یک کودک موثر است ممکن است برای کودک دیگر موثر واقع نشود.
استفاده از برنامه ریزی
جلسات درمانی را بر اساس برنامهریزی پی ریزی کنید. ابتدا از فعالیتهای شناخته شده استفاده کنید و سپس فعالیتهای جدید را به او معرفی کنید. همیشه کودک را برای تغییر آماده نمایید. بدین ترتیب از ناراحت شدن کودک که ممکن است منجر به قشقرش به راه انداختن او نیز شود، جلوگیری می کنید.
ایجاد یک رابطه درمانی
ایجاد یک رابطه درمانی با کودک در طی درمان خیلی مهم است. این نوع رابطه باعث می شود که کودک به دنبال تایید شدن توسط درمانگر خود باشد. در این نوع رابطه کودک می آموزد که چه کارهایی قابل قبول و چه کارهایی غیر قابل قبول است.
تعیین حد و مرز
در جلسات درمانی و در منزل برای کودک حد و مرز تعیین کنید. گاهی اوقات والدین از انجام این کار در منزل عاجز هستند و همین سبب بروز و عمیق شدن مشکلات رفتاری در کودک می شود. تعیین حد و حدود برای کودک موجب تقویت هنجارهای اجتماعی در او شده و منجر به پیروی از آن ها می گردد.
مثبت نگری
تشویق کردن رفتار مناسب، منجر به تقویت این رفتارها خواهد شد.کودک غالبا به بازخوردهای مثبت بهتر از بازخوردهای منفی پاسخ می دهد. بازخوردهای منفی دائمی، رابطه بین کودک و والدین یا کودک و مراقبین او را به مخاطره میاندازد.
پرت کردن حواس کودک
وقتی میخواهید کودک را از انجام رفتار نامطلوب باز دارید، حواس او را پرت کرده، کودک را مشغول فعالیت دیگری کنید.
فاصله گرفتن از کودک
وقتی که رفتار کودک در حین جلسه درمانی بد می شود و دیگر به اصول تعاملی پاسخ نمی دهد، از او فاصله گرفته و برای دقایقی (حدود یک تا دو دقیقه) هیچ تعاملی با کودک نداشته باشید. وقتی کودک آرام شد، برای او دلیل کار خود را توضیح دهید. از آنجایی که در کودکان فلج مغزی گاهی اوقات عملکرد شناختی (ذهنی) نیز آسیب دیده است، مطمئن شوید که کودک دلیل کار شما را متوجه شده است. پس از وقفه پیش آمده در حین انجام فعالیت درمانی و بازگشت به کار، از آرام کردن کودک اجتناب کنید، زیرا اینکار رفتارهای قشرق گونه را در کودک تقویت می کند.
کلام آخر
عوامل زیادی از جمله ناتوانی های یادگیری، اختلالات تشنجی، شرایط یا ناتوانی های همراه و مشکلات ارتباطی در افزایش مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به فلج مغزی نقش دارند. اما عواملی مانند مراقبت های نامناسب، محیط استرس زا و فشار روحی بر روی والدین می تواند در رفتارهای کودکان فلج مغزی موثر باشد. توجه داشته باشید عدم رفتار صحیح و مقابله با مشکلات رفتاری کودکان فلج مغزی می تواند به پیشبرد جلسات کاردرمانی کودک لطمه وارد کند. بنابراین، به والدین توصیه می شود که برای حل اختلال های رفتاری در کودکان از کاردرمانگران و متخصصین کاردرمانی آموزش های لازم را دریافت کنند.
