اختلالات رفتاری در کودکان اوتیسم از مهم‌ترین چالش‌هایی است که خانواده‌ها و متخصصان با آن مواجه هستند. این اختلالات می‌توانند به شکل رفتارهای تکراری، پرخاشگری، انزوای اجتماعی یا مقاومت در برابر تغییرات ظاهر شوند به همین خاطر شناسایی به‌موقع و درک صحیح این رفتارها نقش مؤثری در برنامه‌ریزی درمانی و ارتقاء مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودکان اوتیسم دارد.
انواع مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم اغلب با مشکلات رفتاری مختلفی مواجه هستند که می‌تواند زندگی روزمره آن‌ها و اطرافیانشان را تحت تأثیر قرار دهد. این رفتارها بسته به شدت و نوع اوتیسم متفاوت بوده و در ابعاد گوناگونی ظاهر می‌شوند. از جمله انواع مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رفتارهای کلیشه‌ای در اوتیسم
- اختلال در تعاملات اجتماعی
- پرخاشگری یا خودآزاری
- اضطراب و ترس‌های غیرمنطقی
- اختلال در ارتباط کلامی و غیرکلامی
- مقاومت در برابر تغییرات
- مشکلات خواب و تغذیه
مهم‌ترین علت مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم
مهم‌ترین علت مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم، تفاوت در عملکرد مغز و سیستم عصبی آن‌ها است، در واقع این کودکان به طور معمول در پردازش اطلاعات حسی، درک احساسات و ارتباط با محیط اطراف با چالش‌هایی روبرو هستند در واقع ناتوانی در بیان نیازها و احساسات، حساسیت بیش از حد یا کاهش حساسیت به محرک‌های محیطی، اضطراب و نبود مهارت‌های ارتباطی مؤثر نیز از عوامل مهم بروز رفتارهای ناسازگار در آن‌ها به شمار می‌روند.
آیا مشکلات رفتاری در تمامی کودکان مبتلا به اوتیسم یکسان است؟
خیر- مشکلات رفتاری در تمامی کودکان مبتلا به اوتیسم یکسان نیست اختلال طیف اوتیسم همانطور که از نامش پیداست، طیفی از علائم و شدت‌ها را در بر می‌گیرد. برخی کودکان رفتارهایی مانند پرخاشگری، خودآزاری یا حرکات تکراری شدید را خواهند داشت در حالی که برخی دیگر تنها با مشکلات خفیف‌تری مانند دشواری در برقراری ارتباط یا اضطراب اجتماعی مواجه هستند.
توجه داشته باشید که تفاوت‌های فردی، شرایط محیطی، سطح عملکرد ذهنی و توانایی‌های زبانی کودک، همگی در نوع و شدت رفتارهای او نقش دارند بنابراین، هر کودک نیازمند ارزیابی و برنامه‌ریزی درمانی منحصربه‌فرد است.
راه های درمان مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم
درمان مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم نیازمند رویکردی چندجانبه و مداوم است. انتخاب روش درمان به نوع و شدت رفتار بستگی دارد، اما راه‌های مؤثر شامل موارد زیر است:
کاردرمانی
کاردرمانی در کودکان اوتیسم کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، هماهنگی بدن و استقلال در انجام کارهای روزمره را یاد بگیرند. این روش در کاهش رفتارهای تکراری و افزایش تمرکز مؤثر است؛ همچنین بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز با تنظیم محیط کودک، محرک‌های حسی را مدیریت می‌کنند دقت داشته باشید این روش برای کودکانی که با بیش‌فعالی یا اضطراب حرکتی مواجه‌اند بسیار مفید است.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی در کودکان اوتیسم به بهبود مهارت‌های کلامی و غیرکلامی کودکان اوتیسم کمک می‌کند. در این روش، کودک یاد می‌گیرد چگونه خواسته‌ها، احساسات و نیازهای خود را بهتر بیان کند همچنین گفتاردرمانگرها روی مهارت‌هایی مانند تماس چشمی، درک زبان بدن و شروع مکالمه کار می‌کنند. این روش به کاهش رفتارهای ناشی از ناتوانی در برقراری ارتباط کمک می‌کند.
رفتاردرمانی (ABA)
رفتاردرمانی مبتنی بر تحلیل رفتار کاربرد (ABA)، یکی از مؤثرترین روش‌ها در مدیریت مشکلات رفتاری کودکان اوتیسم است. در این روش، رفتارهای مثبت تقویت و رفتارهای نامطلوب کاهش می‌یابد. آموزش از طریق پاداش و تشویق باعث شکل‌گیری عادات مطلوب در کودک می‌شود.
دارودرمانی
در برخی موارد، برای کنترل رفتارهایی مانند پرخاشگری، اضطراب، بیش‌فعالی یا اختلال خواب دارو تجویز می‌شود. دارودرمانی باید زیر نظر پزشک همراه با سایر روش‌های درمانی انجام شود. در واقع داروها به کاهش شدت رفتارهای ناسازگار کمک می‌کنند اما درمان قطعی نیست.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
در این روش، کودک یاد می‌گیرد چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند، احساسات را درک کند و رفتار مناسب در موقعیت‌های اجتماعی داشته باشد. توجه داشته باشید که آموزش‌ها می‌تواند به‌صورت بازی، داستان، یا نقش‌آفرینی انجام شود.
آموزش والدین و خانواده
آموزش والدین نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان دارد. والدین می‌آموزند چگونه به رفتارهای کودک پاسخ مناسب دهند، چگونه رفتارهای مطلوب را تقویت کنند و چگونه با بحران‌ها برخورد کنند. در واقع حمایت عاطفی از والدین نیز باعث کاهش استرس در خانواده خواهد شد.
برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد روتین
کودکان اوتیسم به ساختار و نظم علاقه‌مندند و تغییرات ناگهانی باعث اضطراب آن‌ها می‌شود. داشتن برنامه‌ی روزانه‌ی ثابت به کودک احساس امنیت می‌دهد در واقع روتین مشخص در خواب، غذا خوردن، بازی و آموزش باعث کاهش رفتارهای ناسازگار می‌شود همچنین والدین با کمک درمانگران می‌توانند برنامه‌هایی هدفمند برای تقویت مهارت‌های کودک تنظیم کنند.
چگونه والدین می‌توانند رفتار کودک اوتیسم را بهتر مدیریت کنند؟
والدین نقش بسیار مهمی در مدیریت رفتار کودک اوتیسم دارند به همین خاطر برای رسیدن به نتایج بهتر، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- والدین باید اطلاعات خود را درباره اوتیسم و روش‌های تربیتی مؤثر افزایش دهند به همین خاطر شرکت در دوره‌های آموزشی مخصوص والدین بسیار مفید است.
- کودکان اوتیسم نیاز به درک عمیق، صبر و توجه دارند در واقع رفتارهای آن‌ها اغلب ناشی از ناتوانی در بیان احساسات بوده و از روی لجبازی نیست.
- برنامه منظم باعث ایجاد حس امنیت در کودک می‌شود و از بروز رفتارهای ناگهانی جلوگیری می‌کند.
- رفتارهای مثبت کودک را بلافاصله تشویق کرده و پاداش دهند تا این رفتارها تقویت شوند.
- کاهش محرک‌های آزاردهنده مانند صداهای بلند، نور زیاد یا بی‌نظمی می‌تواند به کنترل رفتار کودک کمک کند.
- والدین باید مراقب فرسودگی و استرس خود باشند؛ چرا که حال خوب آن‌ها تأثیر مستقیمی بر کودک دارد.
در نهایت…
درک عمیق مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسم، کلید اصلی برای ارائه‌ی حمایت مؤثر و هدفمند است. با بهره‌گیری از روش‌های درمانی مناسب و همکاری خانواده، می‌توان بسیاری از رفتارهای ناسازگار را کنترل و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودک را تقویت کرد. هرچه مداخله زودتر و آگاهانه‌تر انجام شود کیفیت زندگی کودک و اطرافیانش به‌طور چشمگیری بهبود خواهد یافت.
