اختلالات رفتاری در کودکان شامل الگوهای ناهنجار و مداوم رفتاری است که برروی روابط اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی آنها تأثیر می‌گذارد. این اختلالات به شکل پرخاشگری، نافرمانی، اضطراب شدید یا بی‌توجهی ظاهر می شوند که علت اصلی آن عوامل ژنتیکی، محیطی و روانشناختی است. توجه داشته باشید که تشخیص زودهنگام و مداخلات مناسب، مانند مشاوره روانشناختی و کاردرمانی به بهبود رفتار کودک و کاهش پیامدهای منفی آن بسیار کمک می‌کند.
شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان
درمان اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان نیازمند شناخت آنها است. هر کدام از این اختلالات رفتاری مشخصه خود را دارند. همانطور که در بالا اشاره کردیم، سه اختلال زیر از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان است.
اضطراب در کودکان
اضطراب از جمله اختلالات رفتاری در کودکان است که احتمال دارد در سنین پایین تر بروز پیدا کند. به همین دلیل باید به علائم آن از همان کودکی توجه داشت. از متداول‌ترین علائم آن به شرح زری است:
- نگرانی های مکرر
- بدن درد مکرر
- خود انتقادی
- ترس های مکرر
- جویدن ناخن و یا پوست لب‌ها
- کمال گرایی
- تلاش برای جلب توجه
- عدم توانایی در تصمیم گیری
- بی تابی
- اختلالات خواب
- تحریک پذیری
توجه داشته باشید که در اینجا نقش کاردرمانی در کنترل اضطراب کودکان مدرسه ای پررنگ تر می شود. این حوزه با شناخت دقیق این اختلال و ریشه یابی آن به بهبود عملکرد های کودک در فضای اجتماعی می پردازد. مدرسه علی الخصوص در مقطع دبستان گاهی اولین فضای اجتماعی است که کودک آن را تجربه کرده و در آن فعالیت می کند. بنابراین بسیاری از اختلالات در این دوره شناخته می‌شود.
بیش فعالی در کودکان مدرسه ای
بیش فعالی در کودکان از جانب والدین و یا مربیان مدارس اغلب از روی جنب و جوش کودک شناخته می شود. در حالی که همه کودکان مبتلا به این اختلال و یا سایر اختلالات رفتاری علائم مشابهی را از خود نشان نمی‌دهند، این علائم ممکن است زودتر از دوران مدرسه و یا در طی آن شناخته شود از جمله علائم این اختلال:
- ضعف در مهارت سازمان دهی و مدیریتی
- بی قراری
- ضعف در کارکرد های اجرایی
- فراموشی
- اختلال در حافظه فعال
- بیش فعالی
- اختلال در ثابت ماندن (یک جا نشستن)
- اختلال در یادگیری
- گوشه گیری
- اختلالات خواب
- تحریک پذیری
- بی تابی
- تلاش برای جلب توجه
- عدم توانایی در تصمیم گیری
👈🏻 نکته: اگر این اختلال در دوران کودکی شناخته شود، راحت تر می توان برای کنترل آن و بهبود توانایی های فردی و اجتماعی کودک اقدام نمود.
اختلالات پردازش حسی در کودکان
همانطور که از نام آن پیداست، این کودکان در دریافت و پردازش اطلاعات حسی دچار مشکل هستند. عدم توانایی درک این مسائل از جانب کودک موجب عدم عکس العمل به اطلاعات حسی می شود. بنابراین این مورد کودکان را با چالش های زیادی در زندگی اجتماعی خود رو به رو خواهد کرد. از جمله علائم این اطلاعات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیش فعالی در کودکان
- اختلال در ثابت ماندن (یک جا نشستن)
- اختلال در یادگیری
- گوشه گیری
- اختلالات خواب
- تحریک پذیری
- بحران عاطفی
- اختلال در تمرکز
- بد غذایی
- ضعف در مدیریت عاطفی
- حساس بودن به صداها
- اختلال در انواع مهارت های حرکتی اعم از ریز و درشت
- عکس العمل بیش از حد و یا کمترازانتظار به محرک های بیرونی
برخی از تحقیقات نشان می دهد بروز اختلالات حسی در کودکان در دو جنس دختر و پسر متفاوت است و امکان بروز این اختلال در پسران بیشتر از دختران است. نکته ای که در این زمینه بسیار اهمیت دارد، تشخیص زود هنگام اختلالات رفتاری کودکان است.
علائم اختلالات رفتاری رایج در کودکان
علائم اختلالات رفتاری در کودکان بسته به نوع اختلال متفاوت است بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از تشدید این مشکلات در آینده جلوگیری کند. اما برخی نشانه‌های رایج به شرح زیر است:
- نافرمانی مداوم و سرپیچی از قوانین
- تحریک‌پذیری و زود عصبانی شدن
- رفتارهای مخرب مانند خرابکاری و آسیب زدن به وسایل
- بی‌توجهی و عدم تمرکز (مشابه علائم بیش‌فعالی)
- دروغ‌گویی و فریبکاری مکرر
- گوشه‌گیری و مشکلات در تعاملات اجتماعی
- اضطراب شدید یا ترس‌های غیرمنطقی
- ناتوانی در کنترل احساسات و واکنش‌های شدید عاطفی
- پرخاشگری
انواع مشکلات رفتاری دانش آموزان ابتدایی
مشکلات رفتاری در دانش‌آموزان ابتدایی می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و رشد شخصیتی آنها تأثیر بگذارد. برخی از این مشکلات شامل بی‌توجهی و بیش‌فعالی (عدم تمرکز و تحرک زیاد)، نافرمانی و لجبازی (سرپیچی از قوانین و مقابله با معلم)، پرخاشگری (ناسزاگویی و درگیری با همسالان) و اضطراب شدید (ترس از امتحان یا دوری از والدین) هستند.
همچنین دروغ‌گویی، انزوا، دزدی و تخریب وسایل از دیگر اختلالات رفتاری رایج در این سنین است. تشخیص به‌موقع و برخورد صحیح والدین و معلمان می‌تواند در کاهش این مشکلات و بهبود رفتار دانش‌آموزان نقش مؤثری داشته باشد.
عوامل مؤثر در بروز اختلالات رفتاری کودکان
با شناسایی این عوامل، می‌توان به پیشگیری و مدیریت اختلالات رفتاری کودکان کمک کرد. برخی از این عوامل عبارتند از:
- مشکلات رفتاری به‌طور ارثی از خانواده‌ها منتقل می‌شوند در واقع برخی اختلالات رفتاری مانند ADHD و اختلالات اضطرابی می‌توانند در نتیجه ژنتیک کودک به وجود بیایند.
- مشکلات خانوادگی مانند طلاق، خشونت خانگی، بی‌توجهی یا محبت افراطی والدین می‌توانند به بروز اختلالات رفتاری در کودکان منجر شوند. همچنین کودکان در خانواده‌های بی‌ثبات و پرتنش بیشتر احتمال دارد که دچار مشکلات رفتاری شوند.
- نداشتن روابط مثبت و سالم بین والدین و کودک می‌تواند به بروز مشکلات رفتاری منجر شود. کودکانی که محبت، توجه و تایید کافی از والدین دریافت نمی‌کنند احساس ناامنی را تجربه می‌کنند و رفتارهای ناهنجاری را از خود نشان می‌دهند.
- کودکانی که مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی مناسبی ندارند دچار مشکلاتی در تعاملات اجتماعی شده و همین موضوع به اختلالات رفتاری منجر خواهد شد.
- مشکلات در تعامل با معلمان یا همکلاسی‌ها، فشار تحصیلی و یا تبعیض‌های اجتماعی ممکن است منجر به بروز مشکلات رفتاری مانند اضطراب، افسردگی یا پرخاشگری در کودکان شود.
- مواجهه با حوادث استرس‌زا مانند مرگ عزیزان، بیماری‌های مزمن یا تغییرات ناگهانی در زندگی می‌تواند بر رفتار کودک تأثیر منفی بگذارد.
- محتوای منفی یا دیدن رفتارهای نامناسب در رسانه‌ها تأثیرات منفی بر رفتار کودک می‌گذارد و او را به سوی رفتارهای ناهنجار سوق می‌دهد.
چگونه از بروز اختلالات رفتاری در کودکان پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از اختلالات رفتاری در کودکان نیازمند ترکیبی از محبت، آموزش صحیح و ایجاد محیطی پایدار و سالم است. برخی از راهکارهای مؤثر شامل موارد زیر هستند:
- ایجاد محیطی امن و پرمحبت برای کودکان کمتر دچار مشکلات رفتاری می‌شوند.
- والدین و معلمان باید رفتارهای مثبت را به کودکان نشان دهند، زیرا کودکان از آنها الگو می‌گیرند.
- آموزش کنترل احساسات، حل مسئله و برقراری روابط سالم به کودک کمک می‌کند رفتارهای بهتری داشته باشد.
- تحسین و پاداش دادن به رفتارهای مناسب باعث تقویت آنها می‌شود.
- کمک به کودک برای بیان احساساتش و یادگیری روش‌های آرام‌سازی می‌تواند از بروز پرخاشگری جلوگیری کند.
- اختصاص زمان کافی برای بازی، گفت‌وگو و ابراز محبت باعث بهبود رفتار کودک می‌شود.
- در صورت مشاهده علائم نگران‌کننده، مراجعه به مشاور کودک می‌تواند از تشدید مشکلات جلوگیری کند.
نقش کاردرمانی برای اختلال رفتار در کودکان
همانطور که به آن اشاره کردیم، شناسایی زود هنگام این اختلالات در مدرسه نقش پررنگی در کنترل و درمان دارد. انواع روش های کاردرمانی اعم از ذهنی، جسمی و روانی، در بهبود عملکرد کودک در زندگی اجتماعی، نقش پررنگی ایفا می کند.
در واقع در طی انجام این روش توان یادگیری مغز مورد بررسی قرار می گیرد و یادگیری مهارت‌های جدید بر مبنای افزایش استعداد‌ها و ظرفیت‌های کودک صورت می گیرد. استفاده از بخش های دیگر مغز برای یادگیری مهارت های جدید در کاردرمانی شاید شاخص ترین ویژگی استفاده از کاردرمانی در بهبود مهارت های کودک است.
برخی از کودکان نیز از نظر جسمی، فیزیکی و ذهنی قادر به انجام یکسری از فعالیت در مدرسه نیستند. به این ترتیب لازم است که برای بهبود ارتباطات آن ها در این محیط اجتماعی و کسب توانایی لازم برای کسب مهارت های فردی و اجتماعی، مورد ارزیابی های تخصصی در بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز قرار بگیرند.
نکته: از جمله مهم ترین مزایای کاردرمانی در مدارس، می توان به آمادگی کودک برای پذیرش نقش های بزرگسالی اشاره کرد پس کاردرمانی در مدارس یکی از مهم ترین ارکان پرورش است.
نقش تربیت در مشکلات رفتاری کودک
تربیت نقش اساسی در شکل‌گیری رفتار کودکان دارد و می‌تواند عاملی مؤثر در پیشگیری یا تشدید مشکلات رفتاری باشد. محیط خانوادگی سالم، روش‌های تربیتی صحیح و الگوهای رفتاری مناسب به رشد عاطفی و اجتماعی کودک کمک می‌کنند.
در مقابل، بی‌توجهی، سخت‌گیری بیش‌ازحد، تنبیه‌های شدید یا محبت افراطی زمینه‌ساز بروز مشکلات رفتاری هستند. به همین خاطر ایجاد روابط مثبت، تقویت مهارت‌های ارتباطی و آموزش کنترل احساسات از راهکارهای مؤثر در پیشگیری از این اختلالات است.
در نهایت…
اختلالات رفتاری در کودکان می‌توانند تأثیرات جدی بر رشد اجتماعی و تحصیلی آنها داشته باشند. تشخیص زودهنگام و مداخلات مناسب، مانند مشاوره روانشناختی، آموزش مهارت‌های اجتماعی و حمایت والدین، می‌تواند به بهبود رفتار کودک کمک کند. توجه به عوامل محیطی و ژنتیکی در پیشگیری و درمان این اختلالات نقش مهمی دارد. با رویکردی صحیح و حمایت مداوم، می‌توان تأثیرات منفی این مشکلات را کاهش و کیفیت زندگی کودک را بهبود بخشید.
