اضطراب در کودکان پدیده‌ای است که به شکل‌های گوناگون مثل ترس جدایی از والدین گرفته تا نگرانی‌های شدید درباره مدرسه یا روابط اجتماعی بروز می‌کند. این احساس ناآرامی گاهی طبیعی است اما زمانی که ادامه‌دار شود یا مانع عملکرد روزمره کودک گردد، نیاز به توجه جدی دارد از همین رو شناخت به‌موقع علائم اضطراب و برخورد آگاهانه والدین و مربیان، نقش مهمی در کمک به کودک برای بازیابی آرامش و رشد سالم روانی او دارد.
چه عواملی در ایجاد اضطراب کودکان نقش دارد؟
ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، خانوادگی و تجربی می‌تواند موجب شکل‌گیری اضطراب در ذهن و رفتار کودک شود از همین رو آشنایی با این عوامل به والدین کمک می‌کند تا با پیشگیری و رفتار آگاهانه، از شدت اضطراب فرزند خود بکاهند.
وراثت
برخی کودکان به‌صورت ژنتیکی مستعد ابتلا به اضطراب هستند، اگر یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده سابقه اضطراب یا سایر اختلالات روانی داشته باشد احتمال بروز اضطراب در کودک افزایش می‌یابد. این کودکان حساس و واکنش‌پذیر هستند و در برابر تغییرات محیطی زودتر دچار تنش می‌شوند.
محیط خانوادگی و تربیت والدین
رفتار والدین تاثیر مستقیم بر احساس امنیت یا اضطراب کودک دارد. خانواده‌هایی که پرتنش، کنترل‌گر یا انتقادگر هستند، فضای ناامنی برای کودک ایجاد می‌کنند، همچنین والدین مضطرب یا بیش از حد مراقب، ناخواسته این احساس را به کودک منتقل می‌کنند و او را نسبت به خطرات احتمالی بیش از حد حساس می‌سازند.
داشتن تجربه‌های استرس‌زا
تجربه‌هایی مانند طلاق والدین، مرگ یکی از عزیزان، تغییر محل زندگی یا ورود به مدرسه جدید برای کودک منبع اضطراب خواهد بود. توجه داشته باشید که ذهن کودک در برابر تغییرات بزرگ انعطاف‌پذیری کمتری دارد و اگر حمایت عاطفی کافی دریافت نکند، این تجربیات در ذهن او به شکل ترس و نگرانی ماندگار می‌شوند.
فشار تحصیلی و اجتماعی
بسیاری از کودکان به دلیل توقعات بالا از سوی خانواده یا معلمان، احساس اضطراب می‌کنند در واقع ترس از شکست، مقایسه با دیگران یا ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی می‌تواند منجر به اضطراب تحصیلی یا اجتماعی می‌شود که با کاهش اعتمادبه‌نفس و افت عملکرد در مدرسه همراه است.
دنیای دیجیتال
تماشای تصاویر ترسناک، اخبار نگران‌کننده یا بازی‌های خشونت‌آمیز ذهن کودک را دچار اضطراب می‌کند توجه داشته باشید که قرار گرفتن طولانی‌مدت در فضای مجازی باعث کاهش تعامل واقعی با خانواده و افزایش احساس ناامنی در کودک می‌شود پس مدیریت زمان استفاده از رسانه و انتخاب محتوای مناسب برای پیشگیری بسیار مناسب است.
وضعیت جسمی و سبک زندگی
کم‌خوابی، تغذیه نامناسب یا کمبود فعالیت بدنی می‌تواند تعادل روانی کودک را به هم بزند و زمینه ایجاد اضطراب شود، همچنین بدن خسته یا گرسنه در برابر استرس‌های کوچک واکنش شدیدتری نشان می‌دهد. پس اصلاح سبک زندگی، خواب کافی و تغذیه سالم می‌تان اضطراب را کنترل کرد.
علائم اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود که گاهی تشخیص آن برای والدین دشوار است، برخی از این نشانه‌ها جسمی هستند و برخی دیگر در رفتار یا احساسات کودک بروز پیدا می‌کنند از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- دردهای شکمی، سردرد یا تپش قلب بدون علت پزشکی مشخص
- بی‌خوابی، کابوس‌های مکرر یا ترس از خوابیدن تنها
- گوشه‌گیری، وابستگی زیاد به والدین یا اجتناب از موقعیت‌های خاص
- نگرانی مداوم درباره آینده، مدرسه یا سلامتی اعضای خانواده
- تغییر در اشتها، کاهش انرژی یا بی‌میلی به بازی و فعالیت‌های روزمره
- پرخاشگری، گریه‌های بی‌دلیل یا حساسیت بیش از حد به انتقاد
- مشکل در تمرکز و افت عملکرد تحصیلی
- احساس ترس یا شرم در جمع و تمایل به تنها ماندن
- رفتارهای تکراری مثل جویدن ناخن یا تکان دادن پا هنگام اضطراب
- شکایت‌های مکرر از ناراحتی جسمی هنگام استرس یا جدایی از والدین
بیشتر بخونید: علت گاز گرفتن کودکان
اضطراب کودکان در چه سنی بیشتر است؟
اضطراب در هر سنی از دوران کودکی بروز می‌کند اما شدت و نوع آن بسته به مرحله رشد کودک متفاوت است. در واقع، هر مقطع سنی چالش‌ها و نگرانی‌های خاص خود را دارد که باعث بروز اضطراب می‌شود از همین رو آگاهی از آن به والدین بسیار کمک می‌کند.
زیر ۳ سال
در این سن، اضطراب بیشتر به‌صورت اضطراب جدایی بروز می‌کند، کودک از دور شدن والدین به‌ویژه مادر، دچار ترس و گریه می‌شود اما باید اشاره کنیم که این نوع اضطراب طبیعی بوده و با افزایش احساس امنیت و رشد شناختی کودک کاهش می‌یابد.
۳ تا ۶ سالگی
کودکان در این بازه سنی تخیل فعالی دارند یعنی از تاریکی، حیوانات یا صداهای بلند می‌ترسند ولی در واقع اضطراب آن‌ها ناشی از ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال است از همین رو حمایت آرامش‌بخش والدین و توضیح‌های ساده درباره دنیای اطراف می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
۶ تا ۹ سالگی
با شروع مدرسه، اضطراب کودک به شکل اضطراب مدرسه یا اضطراب اجتماعی بروز می‌کند. ترس دوری از خانه، قضاوت معلم یا عملکرد تحصیلی پایین نگران کودک را به همراه دارد پس تعامل مثبت با معلم و تشویق به استقلال در این دوره از اهمیت بالایی برخوردار است.
۹ تا ۱۲ سالگی
در این سنین، کودکان بیشتر نگران روابط اجتماعی، موفقیت تحصیلی و تایید از سوی دیگران هستند، مقایسه خود با همسالان، فشارهای درسی و تغییرات بدنی می‌تواند منجر به اضطراب مزمن شود پس برای افزایش اعتمادبه‌نفس لازم است تا حتما با کودک صحبت کنید.
دوران نوجوانی (۱۲ تا ۱۸ سال)
در دوران بلوغ، اضطراب بیشتر به‌صورت نگرانی درباره آینده، ظاهر و جایگاه اجتماعی بروز می‌کند یعنی نوجوان ممکن است احساس فشار برای موفقیت یا پذیرش در گروه همسالان داشته باشد از همین رو حمایت عاطفی، شنیدن بدون قضاوت و آموزش مهارت‌های کنترل استرس در این سن اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای دریافت نوبت از بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز با شماره ۰۹۹۱۸۲۹۲۲۵۴ و ۰۹۳۸۹۴۱۴۳۹۵ تماس بگیرید.
روش‌های موثر برای کاهش اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان بنا به دلایل مختلفی مثل فشار تحصیلی، تغییرات خانوادگی یا ترس از موقعیت‌های جدید ایجاد می‌شود از همین رو با به‌کارگیری روش‌های درست، می‌توان به کودک کمک کرد احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد که از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- گفت‌وگو با کودک و گوش دادن بدون قضاوت درباره نگرانی‌های او
- حفظ برنامه روزانه منظم برای ایجاد احساس ثبات
- تشویق کودک به بازی، نقاشی و فعالیت‌های خلاقانه برای تخلیه احساسات
- آموزش تکنیک‌های تنفس عمیق یا مدیتیشن ساده
- پرهیز از سرزنش یا فشار آوردن هنگام بروز علائم اضطراب
- فراهم کردن محیطی آرام و حمایت‌گر در خانه
- مشورت با روان‌شناس کودک در صورت تداوم یا شدت اضطراب
نقش والدین در کنترل اضطراب کودکان
نقش والدین در این موضوع بسیار حیاتی است، زیرا کودک از رفتار و واکنش‌های والدین الگو می‌گیرد. والدینی که با آرامش و درک متقابل با کودک برخورد می‌کنند، به او یاد می‌دهند که احساساتش قابل‌درک و کنترل‌پذیر است در واقع ایجاد محیطی امن و صمیمی در خانه باعث شده تا کودک احساس حمایت کند تا بتواند بدون ترس نگرانی‌های خود را بیان کند.
از سوی دیگر، والدین باید از فشار بیش از حد، مقایسه با دیگران و برخورد تند در زمان اضطراب کودک پرهیز کنند. تشویق به بیان احساسات، تقویت اعتمادبه‌نفس و صرف زمان با کیفیت با کودک می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش اضطراب داشته باشد. همچنین همکاری والدین با مشاور یا روان‌شناس کودک به بهبود روند کنترل اضطراب کمک می‌کند و زمینه رشد عاطفی سالم‌تر را فراهم می‌سازد.
در نهایت…
در پایان می‌توان گفت اضطراب در کودکان پدیده‌ای پیچیده اما قابل‌مدیریت است پس با شناخت علائم و عوامل ایجادکننده، والدین و مربیان می‌توانند به‌موقع از بروز مشکلات عمیق‌تر پیشگیری کنند، حمایت عاطفی، گوش‌دادن فعال و تقویت حس امنیت در کودک، نقش کلیدی در کاهش اضطراب دارد. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده با آموزش مهارت‌های آرام‌سازی و همکاری با متخصصان می‌توان مسیر رشد روانی سالم و با‌ثباتی برای کودک فراهم کرد.
