در گذشته بازی به عنوان یک سرگرمی برای کودکان و بزرگسالان محسوب می شد، اما در چند دهه اخیر یکی از موثرترین روش ها برای رشد جسمی، ذهنی و روانی کودکان به شمار می رود. در حال حاضر بازی های هدفمند که به آن بازی درمانی گفته می شود، علاوه بر تقویت مهارت کودکان می تواند به درمان برخی از مشکلات و بیماری ها کمک کند.
تعریف بازی درمانی
بازی درمانی یکی از روش‌های درمانی مؤثر برای کمک به کودکان در بیان احساسات، کاهش استرس و بهبود مشکلات عاطفی و رفتاری است. این روش بر پایه این اصل بنا شده است که کودکان از طریق بازی، احساسات و تجربیات خود را به شکلی غیرمستقیم بیان می‌کنند. از آنجایی که کودکان اغلب نمی‌توانند احساسات خود را مانند بزرگسالان به زبان بیاورند، بازی به آنها کمک می‌کند تا نگرانی‌ها، ترس‌ها و چالش‌های خود را ابراز کنند.
در این روش، درمانگر با استفاده از اسباب‌بازی‌ها، نقاشی، داستان‌سرایی و سایر فعالیت‌های بازی‌محور، کودک را در مسیر شناخت احساسات و حل مشکلات همراهی می‌کند. توجه داشته باشید که مهم‌ترین هدف بازی درمانی بهبود مهارت‌های اجتماعی، کاهش اضطراب، افزایش اعتمادبه‌نفس و تقویت کنترل هیجانی کودک است. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده برای کودکانی که با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال اوتیسم مواجه هستند هم بسیار مناسب است.
تاثیر بازی درمانی در کودکان
به طور کلی بازی درمانی می تواند به برقراری ارتباط در افراد (کودکان یا بزرگسالان) کمک کند. همچنین سبب می شود که افراد افکار و احساسات سرکوب شده خود را کشف کرده و آسیب های حل نشده را برطرف کنند. در حال حاضر بازی درمانی به طور گسترده به عنوان یک درمان مهم، موثر و مناسب برای سلامت روان در نظر گرفته می شود که به رشد شخصی افراد (در هر گروه سنی) کمک می کند.
اگرچه بازی اغلب به عنوان راهی برای آرامش افراد، به ویژه کودکان در نظر گرفته می شود، اما تحقیقات علمی ثابت کرده است که بازی یک عامل مهم در رشد سالم کودک به شمار می رود. مطالعات نشان می دهد که بیشترین میزان رشد مغزی در پنج سال اول زندگی کودک اتفاق می‌افتد و بازی به طور قابل توجهی به توسعه ارتباطات متقابل بین نورون‌ها کمک می‌کند. این پیوندهای عصبی نقش عمده ای در زمینه های کلیدی زندگی کودک مانند یادگیری، رشد اجتماعی، رشد عاطفی و حافظه دارند.
بازی به ویژه برای رشد سالم کودکانی که رویدادهای استرس زا یا آسیب های گذشته را تجربه کرده اند، بسیار ضروری است. به طور معمول اثرات تروما به مغز می تواند بر نحوه برقراری ارتباط افراد به ویژه کودکان موثر باشد.
مزایای بازی درمانی
بازی درمانی یک رویکرد درمانی مؤثر برای افراد از همه گروه‌های سنی است. اگرچه افراد کم سن و سال به این نوع درمان به خوبی پاسخ می‌دهند، اما تاثیر مثبت آن بر نوجوانان و افراد بزرگسال نیز ثابت شده است. به طور کلی مهم‌ترین مزایای بازی درمانی برای کودکان و حتی بزرگسالان به شرح زیر است:
- تقویت مهارت های اجتماعی
- توسعه راهکارهای مقابله با شرایط دشوار
- ایجاد مهارت های حل مسئله
- افزایش همدلی و احترام به دیگران
- یادگیری تجربه کردن و ابراز احساسات
- تحکیم روابط خانوادگی
- تشویق به استفاده از زبان و تقویت ارتباط با دیگران
- تسکین اضطراب
- پذیرش مسئولیت برخی رفتارها
- بهبود رشد حرکتی ظریف و درشت به ویژه در کودکان
بازی درمانی برای چه سنی مناسب است؟
این روش به افراد کمک می‌کند تا از طریق فعالیت‌های بازی‌محور، احساسات خود را بیان کنند، استرس را کاهش دهند و مهارت‌های اجتماعی و شناختی خود را تقویت نمایند. بسته به سن افراد، نوع و هدف بازی درمانی متفاوت خواهد بود.
کودکان خردسال و پیش‌دبستانی (۳ تا ۱۲ سال)
در این سنین، کودکان هنوز توانایی کاملی برای بیان احساسات خود از طریق کلمات ندارند، بنابراین بازی می‌تواند به آنها کمک کند تا احساسات خود را نشان دهند و اضطراب‌ها و ترس‌هایشان را کنترل کنند. روش‌هایی مانند بازی‌های تخیلی، نقش‌آفرینی، نقاشی، شن‌بازی و بازی‌های حسی برای این گروه بسیار مفید هستند.
نوجوانان (۱۳ تا ۱۸ سال)
در این دوره، نوجوانان با چالش‌های مختلفی مانند استرس تحصیلی، تغییرات هویتی و مسائل عاطفی روبه‌رو می‌شوند. بازی‌های گروهی، هنر درمانی، موسیقی درمانی و حتی برخی بازی‌های ویدئویی آموزشی می‌توانند به آنها کمک کنند تا احساسات خود را پردازش کرده و راهکارهایی برای مدیریت مشکلاتشان بیابند.
بزرگسالان (۱۸ سال به بالا)
این روش به افراد کمک می‌کند تا در محیطی غیررسمی و لذت‌بخش، احساسات خود را ابراز کرده و ذهن خود را از فشارهای روزمره رها سازند. بازی‌های تخته‌ای مانند شطرنج، فعالیت‌های هنری، بازی‌های نقش‌آفرینی، ورزش‌های گروهی و فعالیت‌های تفریحی تعاملی، از جمله روش‌های بازی درمانی برای این گروه سنی محسوب می‌شوند.
چه ابزاری برای بازی درمانی کودکان استفاده می شود؟
اسباب بازی‌های مورد استفاده در درمان شامل یک جعبه شنی با مجسمه‌های مینیاتوری مرتبط، مواد هنری، لگو یا سایر اسباب‌بازی‌های ساختمانی، لباس‌های مختلف، عروسک‌ها، خانه عروسکی با مبلمان مینیاتوری، وسایل ورزشی و سایر ابزارهای بازی است. درمانگر همچنین از ابزارها و تکنیک هایی مانند گل رس، داستان سرایی، موسیقی، رقص و حرکت، نمایش و تجسم خلاق استفاده کند.
بازی درمانی کودک
تکنیک‌های بازی درمانی در کودکان
در طول درمان، درمانگر محیطی راحت و امن ایجاد می کند که در آن کودک مجاز است با حداقل محدودیت های ممکن بازی کند که به این فضا اتاق بازی گفته می‌شود. این فضا شامل مجموعه‌ای از اسباب‌بازی‌هایی است که به‌طور خاص انتخاب شده‌اند تا کودک را تشویق به بیان احساسات خود و ایجاد رفتارهای سالم‌تر کند.
تعامل کودک با این اسباب بازی‌ها اساساً به عنوان کلمات نمادین کودک عمل می کند در واقع این به درمانگر اجازه می‌دهد تا درباره افکار و احساسات خاصی که بیان کلامی آنها برای کودک دشوار یا غیرممکن است را بیاموزد.
اگرچه در شروع جلسات درمان، کودکان محدودیتی برای بازی ندارند، اما اغلب جلسات بازی درمانی هدفمند طراحی می شوند. بازی درمانی غیر مستقیم یا دستوری (مستقیم) است به طوری که در روش غیر مستقیم از ابزار خاص برای درمان استفاده می شود.
در حالی که در روش دستوری نقش درمانگر بیشتر بوده و به صورت مستقیم در بازی (درمان) شرکت دارد. توجه داشته باشید انتخاب بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز جهت کار با یک کودک به والدین و بزرگسالانی که نقش های کلیدی در زندگی کودک دارند بسیار کمک کننده است.
نمونه های بازی درمانی در کودکان
این بازی‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا احساسات خود را بیان کنند، مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند و استرس و اضطراب را کاهش دهند.
در اینجا جدول نمونه‌هایی از بازی‌های درمانی برای کودکان آورده شده است:
| نوع بازی | توضیح |
| بازی تخیلی و نقش‌آفرینی | کودک در نقش‌های مختلف (مثلاً پزشک، معلم یا والدین) قرار می‌گیرد و احساسات خود را بازنمایی می‌کند. |
| بازی با عروسک‌ها | کودک از عروسک‌ها برای بیان نگرانی‌ها، ترس‌ها یا داستان‌های خود استفاده می‌کند. |
| شن‌بازی | کودک با شن‌ها بازی می‌کند و از طریق لمس و احساسات حسی خود استرس را کاهش می‌دهد. |
| آب‌بازی | کودک از آب برای بازی استفاده می‌کند که می‌تواند به تخلیه احساسات و کاهش اضطراب کمک کند. |
| بازی‌های گروهی | کودک در بازی‌های گروهی مانند بازی‌های تیمی یا نمایش عروسکی مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت می‌کند. |
| بازی‌های حرکتی | بازی‌هایی مانند طناب‌بازی، دویدن یا توپ‌بازی برای تخلیه انرژی و کاهش تنش مفید است. |
| بازی با خمیر بازی | کودک با خمیر بازی می‌کند و از طریق لمس و ساخت اشکال مختلف، به آرامش می‌رسد. |
| بازی‌های ساختاری | کودک با ساختن برج‌ها یا خانه‌ها از طریق بلوک‌های چوبی یا اسباب‌بازی‌های مشابه، مهارت‌های حل مسئله را تقویت می‌کند. |
| نقاشی | کودک با نقاشی یا رنگ‌آمیزی احساسات خود را بیان می‌کند و اضطراب را کاهش می‌دهد. |
بازی درمانی برای درمان چه مشکلات یا بیماری‌هایی مناسب است؟
همانطور که اشاره شد، بازی درمانی برای همه افراد از سنین کودکی تا بزرگسالی موثر است. انتخاب روش و مراحل روند درمان به نوع مشکلات، اختلالات و بیماری کودک یا فرد بزرگسال متفاوت بستگی دارد. به طورکلی بازی درمانی می تواند برای درمان مشکلات زیر در کودکان یا بزرگسالان موثر باشد:
- ابتلا به بیماری مزمن و مشکلات پزشکی
- اندوه و غم
- استرس پس از سانحه
- وسواس
- بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- مسائل خلقی
- اضطراب
- افسردگی
- اختلالات یادگیری و تاخیر در رشد
سوالات متداول بازی درمانی
مدت زمان درمان به شدت مشکل کودک، میزان همکاری او و اهداف درمانی بستگی دارد. برخی کودکان پس از چند جلسه پیشرفت نشان می‌دهند، در حالی که برخی دیگر به ماه‌ها درمان نیاز داشته باشند. معمولاً جلسات به‌صورت هفتگی و به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه برگزار می‌شود.
این موضوع بستگی به نوع مشکل کودک و روش درمانگر دارد. گاهی والدین به‌صورت مستقیم در جلسات شرکت می‌کنند تا در فرآیند درمان مشارکت داشته باشند. در برخی موارد، درمانگر جلسات را بدون حضور والدین برگزار می‌کند تا کودک احساس آزادی بیشتری در بیان احساسات خود داشته باشد.
بله در واقع این روش می‌تواند به آنها کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی، تعامل اجتماعی و تنظیم هیجانی خود را بهبود ببخشند. بازی‌های حسی، نقش‌آفرینی و فعالیت‌های گروهی به‌ویژه برای این کودکان مفید هستند.
در نهایت…
بازی درمانی یکی از موثرترین روش های درمانی در کودکان و حتی بزرگسالان محسوب می شود که به واسطه آن امکان برقراری ارتباط، راهکارهای مقابله با مشکلات و رشد ذهنی و فکری بهبود می یابد. بازی این فرصت را برای کودکان فراهم می کند تا درک بهتری از احساسات خود و نحوه تنظیم آنها برای ایجاد تعامل خوب با دیگران در حین رشد به دست آورند البته توجه داشته باشید که بسته به درمانگر و نیازهای خاص هر کودک بازی درمانی هم متفاوت خواهد بود.
