تشنج در کودکان اوتیسم یکی از چالش‌های نگران‌کننده‌ای است که والدین این کودکان با آن روبه‌رو هستند. آیا می‌دانستید احتمال بروز تشنج در افراد مبتلا به اوتیسم بیشتر از سایر کودکان است؟ این مسئله می‌تواند بر رشد ذهنی، یادگیری و حتی کیفیت زندگی کودک تأثیر بگذارد. در این مقاله بررسی می‌کنیم چرا این دو اختلال همزمان رخ می‌دهند، نشانه‌های هشداردهنده چه هستند و چه راهکارهایی برای کنترل یا درمان وجود دارد.
علائم تشنج در اوتیسم
شناسایی تشنج در کودکان اوتیسمی دشوار خواهد بود زیرا برخی از علائم با رفتارهای رایج اوتیسم اشتباه گرفته می‌شود. با این حال، توجه به نشانه‌های خاص می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند:
توقف ناگهانی در فعالیت یا نگاه خیره
یعنی کودک ناگهان به یک نقطه خیره شده، واکنش نشان ندهد یا برای چند ثانیه در حالتی یخ‌زده بماند. این می‌تواند نشانه تشنج‌های غیاب (absence seizures) باشد.
حرکات غیرارادی اندام‌ها
لرزش دست، پا یا صورت به صورت مکرر و غیرارادی علامت تشنج تونیک-کلونیک یا میوکلونیک است که گاهی این حرکات فقط در یک طرف بدن دیده می‌شود.
کاهش سطح هوشیاری یا گیجی بعد از حمله
بعد از پایان تشنج، کودک برای مدتی گیج، خواب‌آلود یا بی‌حال خواهد شد در واقع این مرحله را فاز پساتشنجی می‌گویند.
تغییر ناگهانی در تنفس یا رنگ پوست
در حین تشنج ممکن است تنفس کودک کند یا نامنظم شود و رنگ پوست به آبی یا خاکستری تغییر کند.
تغییر در الگوی خواب یا بیداری
برخی از تشنج‌ها هنگام خواب رخ می‌دهند که با بی‌قراری، بیدار شدن‌های مکرر یا جیغ کشیدن شبانه همراه است.
سقوط ناگهانی یا از دست دادن کنترل عضلات
کودک بدون دلیل بیفتد یا تعادل خود را از دست بدهد که می‌تواند نشانه تشنج آتونیک (از دست رفتن ناگهانی تون عضلانی) باشد.
رفتارهای تکراری یا غیرعادی جدید
اگر کودک ناگهان رفتارهایی مانند پلک زدن سریع، جویدن بی‌دلیل یا حرکات تکراری جدید نشان دهد که قبلاً نداشته، می‌تواند نشانه‌ای از تشنج جزئی باشد.
نکته: برخی از این علائم احتمال دارد با ویژگی‌های معمول اوتیسم مانند رفتارهای تکراری یا عدم پاسخ به اسم اشتباه گرفته شوند. به همین دلیل، مشاهده دقیق، فیلم‌برداری از رفتارهای مشکوک و مشورت با بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز برای تشخیص قطعی ضروری است.
تفاوت تشنج در کودکان عادی و اوتیسم
تشنج هم در کودکان عادی و هم در کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم دیده می‌شود، اما بروز، تشخیص و واکنش به آن در این دو گروه تفاوت‌هایی دارد. در ادامه به مقایسه این تفاوت‌ها می‌پردازیم:
| کودکان عادی | کودکان اوتیسمی | |
| میزان شیوع | ۱ تا ۲ درصد | ۲۰ تا ۳۰ درصد |
| سن شروع تشنج | معمولاً در نوزادی یا اوایل کودکی | ممکن است در کودکی یا نوجوانی شروع شود. |
| نوع تشنج رایج | بیشتر تشنج تب‌دار یا ژنرالیزه | انواع متنوع: غیاب، میوکلونیک، آتونیک، جزئی |
| تشخیص علائم | آسان‌تر و قابل‌تشخیص توسط والدین | دشوارتر به دلیل شباهت با رفتارهای اوتیسم |
| پاسخ به درمان دارویی | معمولاً خوب و قابل‌کنترل | ممکن است مقاومت دارویی وجود داشته باشد. |
| عوارض پس از تشنج | معمولاً موقتی و زودگذر | ممکن است بر عملکرد شناختی و رفتاری تأثیر بلندمدت بگذارد. |
| نیاز به مراقبت‌های ویژه | در اکثر موارد کم | نیازمند تیم درمانی چندتخصصی و پیگیری دقیق‌تر |
| رفتار پس از تشنج | معمولاً گیجی، خواب‌آلودگی یا برگشت به حالت طبیعی | به طور معمول رفتارهای پرخاشگرانه یا تغییرات خلقی دیده شود |
| خطرات تشنج شبانه | کمتر شایع | در برخی موارد تشنج‌های شبانه بیشتر گزارش می‌شود |
| محرک‌های شایع تشنج | تب، کم‌خوابی، عفونت | علاوه بر عوامل رایج، تحریکات حسی یا استرس نیز مؤثر است. |
نقش والدین در کنترل تشنج کودک اوتیسم
نقش والدین در کنترل تشنج کودک مبتلا به اوتیسم بسیار حیاتی و تعیین‌کننده است. والدین اولین افرادی هستند که می‌توانند تغییرات رفتاری یا نشانه‌های اولیه تشنج را شناسایی کنند؛ بنابراین آموزش دیدن در مورد علائم تشنج، ثبت دقیق زمان و نوع حمله، و گزارش آن به پزشک متخصص نقش مهمی در تشخیص دقیق و تنظیم درمان دارد. همچنین والدین باید به‌طور منظم داروهای کودک را طبق دستور مصرف کنند و از قطع یا تغییر دوز خودسرانه پرهیز نمایند.
علاوه بر مدیریت دارویی، والدین می‌توانند با ایجاد محیطی آرام، پرهیز از محرک‌های استرس‌زا، و توجه به الگوی خواب و تغذیه کودک، احتمال بروز تشنج را کاهش دهند. در مواقع اضطراری، آگاهی از نحوه برخورد صحیح با حمله تشنجی می‌تواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند. حمایت عاطفی والدین نیز در کاهش اضطراب کودک و افزایش حس امنیت او بسیار مؤثر است و می‌تواند در کنترل بهتر وضعیت سلامت کلی کودک نقش داشته باشد.
بیشتر بخوانید: چگونه می‌توان با اوتیسم زندگی کرد؟
روش‌های درمانی تشنج در کودکان اوتیسمی
درمان تشنج در کودکان اوتیسمی نیازمند رویکردی چندجانبه و فردمحور است، چرا که این کودکان حساسیت‌های ویژه‌ای دارند و ممکن است به درمان‌های رایج واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های درمانی اشاره خواهیم کرد:
دارودرمانی
رایج‌ترین روش درمان، استفاده از داروهای ضد‌صرع است که البته پزشک با توجه به نوع تشنج، سن کودک، وزن و شرایط مغزی داروی مناسب را تجویز می‌کند. دقت داشته باید که تنظیم دقیق دوز دارو بسیار مهم است تا هم تشنج کنترل شود و هم عوارض جانبی کاهش یابد.
رژیم کتوژنیک
رژیمی پرچرب و کم‌کربوهیدرات است که در برخی کودکان مبتلا به صرع مقاوم، از جمله کودکان اوتیستیک، باعث کاهش چشمگیر حملات تشنجی می‌شود البته این روش باید زیر پزشک مصرف شود.
تحریک عصب واگ (VNS)
در کودکانی که دارودرمانی مؤثر نیست، استفاده از دستگاه VNS (تحریک عصب واگ با امواج الکتریکی) می‌تواند گزینه‌ای مفید باشد در واقع این دستگاه با کاشت در بدن فعالیت‌های مغزی را تنظیم می‌کند.
رفتاردرمانی و توانبخشی
اگرچه رفتاردرمانی مستقیماً تشنج را درمان نمی‌کند، اما کمک می‌کند محرک‌های حسی یا اضطرابی که عامل حمله هستند کم شود دقت داشته باشید که آموزش به والدین برای شناسایی این محرک‌ها نیز مهم است.
درمان‌های مکمل
روش‌هایی مانند نوروفیدبک، طب سوزنی، یا مکمل‌هایی مثل منیزیم، در برخی موارد مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته این روش‌ها باید با مشورت پزشک و به‌صورت مکمل در کنار درمان‌های اصلی استفاده شوند.
مراقبت و مشاوره والدین
استرس‌های خانوادگی یا اضطراب‌های شدید می‌توانند شدت تشنج را افزایش دهند. حمایت روانی والدین، آموزش مدیریت بحران و مشاوره روان‌پزشکی برای کودک و خانواده می‌تواند در کنترل بهتر بیماری نقش داشته باشد.
در نهایت….
تشنج در کودکان اوتیسم مسئله‌ای پیچیده و چندبعدی است که نیازمند تشخیص دقیق، درمان منظم و همکاری نزدیک خانواده با تیم درمانی است. آگاهی والدین، پیگیری مداوم و حمایت روانی می‌تواند نقش مؤثری در کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کودک داشته باشد. تشخیص زودهنگام و اقدامات به‌موقع، کلید کاهش آسیب‌های بلندمدت این اختلال هستند.
