تشنج در کودکان فلج مغزی شایع است اما همه کودکان فلج مغزی تشنج نمی کنند. کودکانی که تشنج می‌کنند نیز انواع مختلفی از تشنج با شدت های مختلف را تجربه می‌کنند. شما به عنوان والد یا مراقب کودک فلج مغزی باید علائمی که بیانگر شروع تشنج هست را تشخیص دهید و همچنین برای مدیریت به هنگام شروع تشنج آموزش های لازم را بگیرید. به منظور آشنایی بیشتر با انواع تشنج در کودکان فلج مغزی تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
تشنج چیست؟
مطابق تعریف بنیاد صرع، تشنج یعنی افزایش ناگهانی جریان انرژی الکتریکی مغز که برای مدت کوتاهی بر بدن اثر می گذارد. فعالیت الکتریکی به علت تغییرات شیمیایی در سلول های عصبی ایجاد می شود و سبب می گردد بدن به طور کاملاً مشخصی تکان بخورد و گاهی اوقات سبب تغییر یا از دست رفتن سطح هوشیاری شود. افراد در هر سن و هر زمانی مستعد تشنج هستند و تشنج به دلایل مختلف نظیر تب در بچه های کوچک، قرار گرفتن در معرض سموم، نابهنجاری های متابولیک و الکترولیتی و آسیب مغزی اتفاق می‌افتد. کودکان فلج مغزی بیشتر در معرض تشنج یا صرع هستند، زیرا بخش های خاصی از مغزشان به نوعی آسیب دیده است.
دلایل تشنج
وقتی فعالیت های الکتریکی در مغز به نوعی ناقص انجام شود؛ تشنج ایجاد می گردد. دلایل زیادی برای تشنج وجود دارد که مهمترین آن ها عبارتند از:
- آسیب مغزی
- ضربه به سر
- واکنش به برخی داروها
- عدم تعادل الکترولیت ها
- تب بالا
- تومور
- پایین بودن قند خون
- عوامل ژنتیکی
- قرار گرفتن در معرض سموم
تشنج و فلج مغزی
کودکان فلج مغزی حداقل یک یا دو بار در طول زندگی تشنج را تجربه می کنند. در بیشتر مواقع، آنها هر دو نوع تشنج عمومی (گسترده) و کانونی (موضعی) را تجربه می کنند. تشنج عمومی برکل مغز تأثیر می‌گذارد در حالی که تشنج کانونی یک طرف مغز یا بخشی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر طبق مطالعاتی که در موسسه ملی سلامت آمریکا منتشر شده است؛ کوآدروپلژی اسپاستیک شایعترین نوع فلج مغزی است که با تشنج ارتباط دارد.
انواع تشنج در کودکان فلج مغزی
به طورکلی، دو نوع تشنج عمومی و کانونی در کودکان مبتلا به فلج مغزی رخ می دهد که در ادامه آن را بررسی خواهیم کرد.
۱-تشنج عمومی
تشنج عمومی(general) که باید خیلی جدی تر از تشنج کانونی در نظر گرفته شود، دلایل مختلفی دارد. این تشنج انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
تشنج تونیک کلونیک
تونیک کلونیک (Tonic_clonic)شایع ترین و شدیدترین نوع تشنج عمومی به شمار می رود. وقتی کودک دچار این نوع تشنج می گردد، ممکن است بدن وی به شکل متناوب تکان بخورد و هوشیاری خود را از دست بدهد.
تشنج تونیک کلونیک غالباً بعد از چند دقیقه فروکش می کند، اما کودک ممکن است دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع گردد یا داخل دهان یا زبانش را بر اثر گازگرفتن طی تشنج زخم کند. همچنین ممکن است صورت و لب های کودک رنگ پریده یا کبود به نظر برسد. بعد از تشنج همیشه کودک خسته است و از چند دقیقه تا چند ساعت زمان نیاز دارد تا تجدید قوا کند.
تشنج مخفی
تشنج مخفی (Absence) نوع دیگری از تشنج عمومی است که صرع کوچک یا petit mal نیز نامیده می شود. این نوع تشنج به طور مکرر اتفاق می‌افتد و غالباً حدود ۲۰ ثانیه یا کمتر به طول می انجامد. وقتی کودک دچار تشنج مخفی می شود، غالباً به یک نقطه خیره می گردد. گاهی اوقات چشم و پلک ها در طی تشنج، به طور مختصر تکان می‌خورند. در این نوع از تشنج کودک به شما پاسخ نمی دهد، اما به محض اینکه تشنج تمام شود هوشیاری کامل خود را به دست می‌آورد و به فعالیت قبلی خود باز می گردد. علائم دیگر تشنج مخفی شامل حرکات تکرار شونده اجزای صورت نظیر گاز گرفتن یا جویدن لب ها، چرخاندن صورت یا نگاه کردن به سمت دیگر، یا فقط برای دقایقی خیلی ساکت بودن نیز می شود. تشنج مخفی ممکن است در اوایل کودکی یا اوایل نوجوانی شروع شود اما معمولا وقتی کودک به سن ۱۸ سالگی می رسد از بین می رود.
تشنج مایوکلونیک
تشنج مایوکلونیک (myoclonic) نوع دیگری از تشنج عمومی است که با حرکات غیر ارادی و سریع بازوها، تنه، پاها یا صورت شناخته می شود. به نظرمی‌رسد این نوع تشنج، ناگهانی اتفاق می‌افتد و معمولا طی چند ثانیه فروکش می‌کند. این تشنج غالبا یک طرف یا یک قسمت بدن را درگیر می کند.
تشنج آتونیک
تشنج آتونیک (Atonic)، وقتی که تون عضلانی به طور موقت از بین می‌رود، به مدت حداکثر یک دقیقه اتفاق می افتد. در بیشتر موارد سر کودک به پایین می‌افتد و کنترل پوسچر یا همان وضعیت بدن از دست می رود که سبب می شود کودک تلو تلو بخورد و به زمین بیفتد. در کودکانی که تشنج آتونیک دارند، استفاده از یک کلاه ایمنی برای محافظت از سر کودک در هنگام افتادن ضروری به نظر می رسد. چرا که این نوع تشنج به دفعات در طی روز اتفاق می‌افتد و هر بار احتمال دارد که کودک به زمین بخورد.
۲- تشنج کانونی
از آنجایی که در تشنج کانونی(partial) فقط یک سمت مغز درگیر می شود، اهمیت آن به اندازه تشنج عمومی نیست. اما همچنان مهم است که یاد بگیریم چگونه از کودک در طی حمله تشنج حمایت کنیم. تشنج کانونی بین افرادی که به صرع مبتلا هستند شایع است و علائم آن بستگی به قسمتی از مغز دارد که افزایش نابهنجار فعالیت‌های الکتریکی در آن مشاهده می شود. به طور کلی شایعترین علائم عبارتند از:
- توهم شنیداری
- مشکلات حسی
- رفتار نابهنجار
- حرکات بدنی کنترل نشده
آسیب مغزی و تشنج
در کودکان فلج مغزی، غالباً علت تشنج آسیب مغزی است. آسیب های مغزی در نوزادان در طی فرایند زایمان اتفاق می افتد وقتی که اکسیژن کافی به مغز نوزاد نمی رسد یا توسط ابزارهایی که در زایمان های مشکل استفاده می شود نوزاد آسیب می بیند. به دنبال آسیب مغزی که برای کودک اتفاق افتاده است، کودک دچار تشنج می‌شود. نوع تشنج بستگی به محل آسیب در مغز دارد. اگر آسیب مغز طی فرایند زایمان شدید باشد، احتمال تشنج به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. تشنج بعد از آسیب مغزی، ممکن است در روزهای اول تولد شروع شود. اما از آنجا که تمایل به ایجاد حرکات تکرار شونده و غیر منتظره در نوزاد زیاد است، تشخیص تشنج بسیار مشکل است. از پزشک کودک در مورد علائم تشنج سوال کنید تا بتوانید تشنج کودک را تشخیص دهید و در زمان تشنج از کودک مراقبت کنید. همچنین ممکن است راه رفتن کودکان فلج مغری را تحت تاثیر قرار دهد.
درمان تشنج در کودکان فلج مغزی
تشنج درمان ندارد اما ثابت شده است در برخی کودکان، بعضی داروها و برنامه های تغذیه ای می تواند دفعات تشنج را کاهش دهد و شدت آن را نیز کنترل کند.
دارودرمانی
داروهای ضد تشنج، معمول ترین نوع درمان در کودکان فلج مغزی هستند. این داروها در کنار کاهش دفعات تشنج، به کودک در جلوگیری از نوسان خلق و فوران هیجانات کمک می کنند.
رژیم درمانی
زمانی که دارو به کنترل تشنج جواب نمی دهد، برای کنترل دفعات تشنج از رژیم غذایی استفاده می شود. به خصوص رژیم کتوژنیک که کربوهیدرات کم و چربی زیاد دارد و برای کودکانی که به داروهای ضد تشنج جواب نمی‌دهند، استفاده می‌گردد. رعایت کردن این رژیم برای کودکان دشوار است و نیاز به پایش مداوم برای میزان کتون ها دارد. کتون هایی که میزان آن در این رژیم بالا می‌رود و به نظر می‌رسد که بر الگوی تشنج تاثیر دارند. از آنجایی که امروزه گزینه‌های درمانی زیادی وجود دارد نیاز به چنین رژیم سنگینی بسیار نادر است.
درمان تشنج با جراحی
اگر دارو درمانی و رژیم درمانی، کمک کننده نباشد؛ در برخی موارد آخرین راه چاره جراحی است. عمل جراحی به نوع تشنج و شدت آن بستگی دارد. جراحی برای کودکانی که تشنج های غیرقابل کنترل دارند شامل موارد زیر است:
- برداشت موضعی کانون تشنج (focal recection): در این نوع جراحی قسمتی از مغز که نقطه شروع حملات تشنج است، برداشته می شود و الکترودهای تحت سخت شامه ای، جای گزاری می‌شود تا به کنترل تشنج کمک کنند.
- برداشتن نیمکره مغز(hemispherectomy) : تقریباً تمام یک سمت مغز برداشته می‌شود؛ تا قسمتی که سبب ایجاد تشنج می‌شود را غیرفعال کنند. این نوع عمل جراحی در موارد بسیار نادر صورت می گیرد.
- قطع رابطه بزرگ مغزی (corpus callosotomy): در این جراحی رابط بزرگ مغزی بریده می‌شود تا از گسترش تشنج های عمومی از یک نیمکره به نیمکره دیگر مغزی کاهش یابد. در این نوع جراحی هیچ قسمتی از مغز برداشته نمی شود.
کلام آخر
تشنج در کودکان فلج مغزی شایع است، زیرا سی پی در اثر آسیب مغزی ایجاد می شود که قبل، حین یا اندکی پس از تولد اتفاق می افتد. صدمات مغزی احتمال وقوع فعالیت عصبی غیرطبیعی در مغز را افزایش می دهد که می تواند منجر به تشنج شود. اگرچه ممکن است با داروهای ضد تشنج و رژیم غذایی مناسب تا حد زیادی این مشکل کنترل شود، با این حال حدود ۲۰٪ تا ۳۰٪ از بیماران مبتلا به تشنج به درمان دارویی پاسخ نمی دهند. برای این بیماران، در صورتی که بتوان ناحیه آسیب دیده مغز را شناسایی کرد، جراحی می تواند یک گزینه درمان باشد. جراحی همچنین ممکن است به سایر مسائل مرتبط با فلج مغزی مانند اسپاستیسیته عضلانی کمک کند.
