رشد حرکتی کودکان از بدو تولد تا ۱۴ ماهگی

رشد حرکتی کودکان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تکامل در سال‌های اولیه زندگی آن‌هاست که شامل بهبود مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف می‌شود. این رشد نه تنها در توانایی‌های جسمانی کودک تأثیر دارد، بلکه بر یادگیری، تعاملات اجتماعی و اعتماد به نفس او نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. به همین دلیل شناخت مراحل رشد حرکتی به والدین و مربیان کمک می‌کند تا محیطی مناسب برای پیشرفت کودک فراهم کنند.

مراحل رشد حرکتی نوزاد

به طور کلی رشد کودکان به عوامل متعددی نظیر ژنتیک، محیط خانواده، مشکلات یا بیماری های کودک در دوران جنینی و پس از تولد بستگی دارد. بنابراین هر کودک با توجه به شرایط محیطی و وراثتی با سرعت خاص خود رشد می کند.

برای مثال هستند کودکانی که در ۱۲ ماهگی توانایی قدم برداشتن را خواهند داشت در مقابل کودکی دیگر دیگر در ۱۶ ماهگی اولین قدم خود را بردارد. لذا تفاوت در سرعت رشد و مهارت‌های حرکتی نشان از تاخیر رشد نخواهد بود. اما توجه به مدت زمان تاخیر در رشد بسیار ضروری است، به طوری که عقب ماندگی حرکتی در طولانی مدت می تواند نشان از مشکلات جدی تری باشد.

رشد حرکتی از تولد تا سه ماهگی

نوزاد در بدو تولد تا چند هفته اول توان حرکتی محدودی داشته و اغلب خواب است اما پس از پایان یک ماهگی هنگامی که به پشت خوابیده، توانایی چرخاندن سر به سمت نور یا اجسام رنگی را خواهد داشت همچنین در حالت خوابیده به روی شکم می تواند سر خود را از روی زمین جدا کند، اما برای نگه داشتن سر خود هنوز آماده نیست. در ۸ تا ۱۰ هفتگی نوزاد مدت بیشتری بیدار است و با چشم به دنبال اشیا، نور و صدا است.

در حالی که به پشت خوابیده توانایی لگد زدن به هر دو پا و حرکت دادن هر دو دست به طور مساوی را دارد. در سه ماهگی رشد حرکتی نوزاد به شکلی است که امکان نگه داشتن سر و گردن خود را داشته و می تواند با کمک برای نشستن، سر خود را در راستای تنه بالا آورد. هنگامی که بر روی شکم خوابیده است می تواند ساعدها را به سمت بالا هل داده و سر خود را بیشتر از قبل بالا بکشد.

رشد حرکتی در چهار ماهگی

کودک در حدود چهار ماهگی یاد می گیرد که با کمک عضلات قوی تنه خویش از روی شکم به پهلو بچرخد. او می تواند در مدت زمان کوتاهی (غالبا به صورت اتفاقی) از پهلو به روی کمر نیز بچرخد. اگرچه برخی نوزادان ابتدا یاد می گیرند تا در جهت مخالف غلط بزنند (یعنی از پشت به روی شکم) اما بیشتر کودکان ابتدا از شکم به روی پشت غلت می زنند. در طی هفته های بعد، کودک قادر خواهد بود تا این کار را در هر دو جهت انجام دهد (به عبارتی از شکم به پشت و بالعکس) او ممکن است تمام طول اتاق را غلت بزند.

رشد حرکتی پنج تا هفت ماهگی

کودک احتمالا اولین بار به کمک شما می تواند بنشیند اما به اندازه کافی قوی نبوده تا بتواند تنه خویش را صاف نگه دارد. بنابراین اگر او را رها کنید، احتمال کج شدن او وجود دارد. با نزدیک شدن به شش ماهگی، کودک بهتر می تواند تعادل خود را حفظ کند او ممکن است دستان خود را جلوی خویش قرار دهد تا بتواند به کمک آنها محکم‌تر بنشیند. زمانی که او بتواند بهتر بنشیند، می تواند کارهای دیگری نیز همزمان با نشستن انجام بدهد مثلاً دستش را دراز کند تا اسباب بازی خویش را بردارد. در نهایت، او یاد می گیرد که چگونه خودش را از وضعیت دمر به بالا بکشد و به حالت نشسته درآید و سپس دوباره دراز بکشد.

بیشتر بخوانید: بازی درمانی در کودکان و تاثیرات آن

رشد حرکتی شش تا هشت ماهگی

او همانطور که روی شکم خوابیده است، روش‌های متفاوتی (مانند تکان خوردن، کشیدن و لگد زدن) را برای به جلو حرکت کردن امتحان می کند. او تلاش می کند تا خود را با کمک گرفتن از دستان خویش به جلو بکشد. تلاش‌های او برای حرکت کردن با فراز و نشیب همراه است همچنین کودک در حالی که روی شکم خوابیده است، دست و پاهای خود را از هم باز کرده، به جلو و عقب تاب داده و به جلو حرکت کنند.

رشد حرکتی هفت تا ده ماهگی

 از هنگامی که کودک شما یاد می گیرد تا روی دست‌ها و زانو های خویش تحمل وزن کند و به جلو و عقب تاب بخورد، آمادگی لازم برای چهار دست و پا رفتن را پیدا می کند. شاید اینطور به نظر برسد که او می خواهد به سرعت جلو بیاید. او حتی دست های خویش را به جلو دراز می کند، اما هنوز نمی تواند جایی برود، سپس یک روز حرکت را آغاز می کند البته ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا او بتواند به سرعت حرکت کند.

بعضی از کودکان به محض اینکه یاد می گیرند که چطور از دستها و پاهای خود باهم استفاده کنند، قبل از اینکه به سمت جلو چهار دست و پا بروند، به سمت عقب حرکت می کنند. برخی دیگر از کودکان ممکن است اصلاً چهار دست و پا نروند یا به جای حرکت معمول چهار دست و پا رفتن که اول دست‌ها به جلو حرکت می کند و سپس زانوها، نوع دیگری از چهار دست و پا حرکت کردن را تجربه کنند. در این حالت، کودک شما ممکن است با کشیدن یکی از پاهایش (در حالیکه عقب تر از پای دیگر به نظر می رسد) حرکت کند، خودش را روی شکم به جلو بکشد، به  سمت جلو بجهد (دستها را با هم و سپس زانوها را با هم به سمت جلو پرتاب کند) یا مانند خرچنگ بر روی دستها و پاهای خود حرکت کند.

رشد حرکتی نه تا دوازده ماهگی

رشد حرکتی کودکان در حدود نه ماهگی، به شکلی است که احتمالاً تلاش می کند تا با گرفتن اشیا پیرامون مانند مبلمان، خودش را بالا بیاورد و به حالت ایستاده درآید که اگر به مبل یا به دیوار تکیه بدهد، می‌تواند تعادل خویش را هنگام ایستادن حفظ کند. اما نکته مهم این جاست که چیزی که بالا می‌رود، باید پایین نیز بیاید و کودک در آستانه راه رفتن، ممکن است نداند که چگونه دوباره می تواند بنشیند. اگر شروع به گریه کرد، به او کمک کنید و زانوهایش را خم کنید تا یاد بگیرد بدون افتادن دوباره روی زمین بنشیند.

وقتی که کودک کاملاً یاد گرفت که چگونه بایستد، شروع به جستجوی محیط می کند. او دست خود را به مبل می گیرد و در طول مبل حرکت می کند یا دستش را به دیوار می گیرد و راه می رود. همچنین وقتی شما دستان او را می گیرید، می تواند بایستد و تاتی تاتی کند.

رشد حرکتی دوازده تا چهارده ماهگی

هر قدر تعادل کودک شما بهتر شود ممکن است گاهی اوقات دستان شما و یا مبلی را که گرفته برای لحظاتی رها کند و به تنهایی گام بردارد. اما از ترس افتادن، دوباره دستان شما را خواهد گرفت. در ابتدا احتمال دارد کودک فقط بتواند یک یا دو گام بردارد و فوراً تعادل خود را از دست بدهد. اما به زودی نمی توانید به گرد پایش برسید.

به منظور مراقبت از پاهای کودک، در مورد پوشیدن کفش اصرار نکنید. در واقع پوشیدن کفش، راه رفتن را برای او سخت‌تر می‌کند. فقط برای بیرون از خانه استفاده کنید و حتما کفشی را انتخاب کنید که منعطف باشد و به منظور حفظ امنیت کودک، کف آن لیز نباشد.

علائم کند بودن رشد فیزیکی و حرکتی کودکان

علائم و نشانه‌های کند بودن رشد فیزیکی و حرکتی کودکان در سنین مختلف به شکل‌های گوناگون ظاهر می‌شود. برخی از رایج‌ترین نشانه‌ها به شرح زیر است:

• تاخیر در غلت زدن، نشستن، چهار دست و پا رفتن یا راه رفتن
• ناتوانی در گرفتن یا نگه داشتن اشیاء با دست
• ضعف عضلانی یا سفتی غیرعادی عضلات
• عدم تعادل یا زمین خوردن‌های مکرر هنگام راه رفتن
• دشواری در انجام حرکات ظریف مانند بستن دکمه، نقاشی یا استفاده از قاشق
• استفاده بیشتر از یک سمت بدن (مثلاً فقط یک دست)
• واکنش‌های حرکتی کند یا غیرطبیعی نسبت به محرک‌ها

📍 نکته: در صورت مشاهده این نشانه‌ها، ارزیابی و مداخله به‌موقع کاردرمانگر بسیار ضروری و مؤثر است.

رشد حرکتی را از چه طریق می توان اندازه گرفت

رشد حرکتی را می‌توان از طریق ابزارها و آزمون‌های استاندارد ارزیابی کرد این روش‌ها شامل مشاهده مستقیم رفتار حرکتی کودک، استفاده از آزمون‌های رشدی مانند تست دنور (Denver Developmental Screening Test)، آزمون رشد حرکتی بروینینک (BOT) یا مقیاس رشد حرکتی پیاژه هستند همچنین کاردرمانگران با بررسی مهارت‌های حرکتی ظریف (مثل گرفتن مداد) و حرکات درشت (مثل راه رفتن یا پریدن)، میزان رشد حرکتی کودک را ارزیابی می‌کنند.

به همین دلیل اگر نگران رشد حرکتی فرزندتان هستید، مراجعه به بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز یعنی کاردرمانی  دکتر وحید بیاتی می‌تواند گام مؤثری در جهت تشخیص و درمان به‌موقع باشد. برای دریافت نوبت با شماره ۰۹۹۱۸۲۹۲۲۵۴  و ۰۹۳۸۹۴۱۴۳۹۵تماس حاصل نمایید.

تقویت رشد حرکتی کودکان

برای تقویت رشد حرکتی کودکان می‌توان از روش‌های متنوع و مؤثری استفاده کرد. فعالیت‌های روزمره مانند بازی‌های حرکتی (دویدن، پریدن، لی‌لی کردن)، نقاشی کشیدن، خمیربازی، بریدن با قیچی مخصوص کودکان و ساختن پازل به رشد مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف کمک می‌کنند.

همچنین فراهم کردن محیطی امن و محرک، تشویق به تحرک، و ایجاد فرصت‌های بازی آزاد نقش مهمی دارند. در مواردی که تأخیر یا مشکل در رشد مشاهده شود، کاردرمانی تاخیر حرکتی زیر نظر دکتر وحید بیاتی می‌تواند روند پیشرفت کودک را تسریع کرده و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.

سوالات متداول

در نهایت…

رشد حرکتی در کودکان یکسان نبوده و مهارت‌های حرکتی در کودکان زیر یک سال با یکدیگر متفاوت خواهد بود اما دانستن توانایی های حرکتی از بدو تولد تا چهارده ماهگی می تواند از عوارض تاخیر رشد حرکتی بکاهد. شما والدین عزیز نقش اساسی در آموزش مهارت های حرکتی خواهید داشت، تنها کافی است با انجام بازی های ساده به افزایش رشد حرکتی آن ها کمک کنید. توجه داشته باشید بازی با کودکان تنها به منظور سرگرم کردن آن ها انجام نمی شود، بلکه هدف از آن برای تقویت مهارت های حرکتی کودکان است.