رژیم حسی برای کودکان اوتیسم با استفاده از تمرینات مختلف مثل فعالیت‌های حرکتی، لمسی و شنیداری، سیستم عصبی کودک را به سوی متعادل شدن پیش می‌برد. به این ترتیب، کودکان مبتلا به اوتیسم که واکنش‌های غیرمعمول مثل پرخاشگری، حساسیت به نور، صدا یا لمس دارند، به تدریج پاسخ‌های حسی مناسبی از خودشان بروز می‌دهند. از مهم‌ترین مزایای رژیم حسی برای کودکان اوتیسم می‌توان به بهبود مهارت‌های اجتماعی، کاهش اضطراب و استرس، بهبود خواب و تقویت تعاملات اجتماعی اشاره کرد.
چرا رژیم حسی برای کودکان اوتیسم اهمیت دارد؟
مغز کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم در پردازش اطلاعات حسی با مشکل مواجه است و نمی‌تواند پیام‌های دریافتی از محیط را به درستی تفسیر کند. این اختلال پردازش حسی باعث شده تا کودک واکنش‌هایی نشان بدهد که برای اطرافیانش غیر عادی به نظر می‌رسند.
به عنوان مثال، بعضی از بچه‌های اوتیسمی به صدا‌های معمولی یا نور حساسیت و واکنش شدیدی نشان می‌دهند. برخی دیگر، نسبت به لمس، حرکت یا حتی درد واکنش ضعیفی دارند. چنین مشکلاتی باعث می شود تا کودک اتیسم در انجام کارهای ساده و روزمره مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن یا بازی کردن با چالش و سختی مواجه شود.
توجه داشته باشید که رژیم حسی برای کودکان اوتیسم باید براساس نیاز‌های اختصاصی هر کودک ارائه شود. این برنامه باعث کاهش رفتار‌های کلیشه‌ای و پرخاشگرانه کودکان اوتیسمی می‌شود و به آن‌ها یاد می‌دهد که چطور به اطلاعات حسی واکنش درستی نشان بدهند.
اهمیت رژیم حسی برای کودکان اوتیسم وقتی نمود پیدا می‌کند که تعامل کودک با محیط پیرامونش بهتر و قویتر شود. وقتی مغز بتواند اطلاعات حسی را درست پردازش کند کودک رفتار مناسب‌تری بروز داده و با دیگران بهتر ارتباط می‌گیرد. علاوه بر آن در انجام کار‌هایش مستقل‌تر عمل می‌کند.
نکته: رژیم حسی هیچ ربطی به رژیم غذایی کودکان اوتیسم ندارد و نباید با هم اشتباه گرفته شوند. بر خلاف رژیم غذایی که روی تغذیه این کودکان متمرکز است، تمرکز رژیم حسی روی برنامه‌ریزی برای انجام یک سری فعالیت‌ها و تمرین‌های خاص می باشد.
رژیم حسی مناسب برای کودک اوتیسم
همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم، رژیم حسی برای کودکان اوتیسم روش ثابتی ندارد و برای هر کودک، طبق نیاز‌هایش طراحی می‌شود. برنامه حسی مناسب کودکان اوتیسم باید طوری طراحی شود که ویژگی‌های زیر را در بر بگیرد:
✳️ پردازش حسی متعادل
در رژیم حسی برای کودکان اوتیسم، پردازش درست، دقیق و متعادل محرک‌ها اهمیت زیادی دارد. فعالیت‌های رژیم حسی باید به نحوی باشند که کودک را درگیر تحریکات حسی متنوع کند؛ مثلاً ترکیب بازی‌های حرکتی مثل تاب خوردن با فعالیت‌های آرامبخش مثل استفاده از پتوی وزنه دار (پتو وزنی) باعث تنظیم سیستم عصبی می‌شود.
✳️ ساختار و نظم مشخص
فعالیت‌های حسی باید مرحله به مرحله و با نظم جلو بروند تا کودک بتواند آن‌ها را پیش‌بینی کند. به عنوان مثال، کودک باید بداند که روال هر روزش این است که ۱۰ بار روی ترامپولین بپرد، ۵ دقیقه خمیر بازی کند و بعد یک توپ را قل بدهد. این روال مشخص، ذهن و بدن کودک را متمرکز نگه می‌دارد.
✳️ تقویت توجه و تمرکز
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک رژیم حسابی مناسب برای کودکان اوتیسم، کمک به افزایش تمرکز آنهاست. فعالیت‌های حسی باید در محیطی آرام و مناسب انجام شوند تا کودک بدون حواس پرتی روی آن‌ها تمرکز کند. پخش موسیقی یا استفاده از نورپردازی مناسب در این زمینه می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
✳️ زبان مناسب
فعالیت‌های حسی باید طوری طراحی شوند که کودک بتواند خیلی راحت دستورات آن‌ها را درک کند. برای این کار توصیه می‌کنیم از جملات ساده، عکس‌ها و یا نشانه‌های دیداری جالب در دستورات استفاده شود.
✳️ منعطف و تقویت‌کننده حس تصمیم‌گیری
کودک باید بتواند فعالیت‌های حسی را انتخاب و آن‌ها را تغییر بدهد. این کار باعث تقویت احساس کنترل و استقلال او می‌شود. مثلاً اجازه بدهید او بین تاب خوردن، راه رفتن روی مسیر تعادلی یا بازی با توپ سنگین، یکی را انتخاب کند. به این ترتیب هم انگیزه او برای انجام فعالیت بیشتر می‌شود و هم قدرت تصمیم‌گیری‌اش ارتقا می‌یابد.
بیشتر بخوانید: اکولیلیا یا پژواک گویی در کودکان اوتیسم
چگونه والدین می‌توانند رژیم حسی کودک را در خانه اجرا کنند؟
والدین نقش بسیار مهمی در کمک به پیشرفت پردازش حسی کودکان مبتلا به اوتیسم ایفا می‌کنند. در این مسیر، توجه به محیط اطراف کودک، تنظیم نور، دما، صدا و کمک گرفتن از بازی‌ها و فعالیت‌های حسی مناسب، تاثیر زیادی روی پیشرفت ارتباط حسی کودک اوتیسمی خواهد داشت. برای این کار روش‌های زیر کمک کننده است.
تمرینات لمسی فشاری
پدر و مادر می‌توانند با کار‌هایی مثل قنداق پیچ کردن، در آغوش کشیدن، ماساژ بدن کودک یا حتی استفاده از پتو‌های سنگین، به کودک کمک کنند تا درک بهتری از بدنش پیدا کند و به حس‌های فشاری واکنش نشان بدهد.
تمرینات حرکتی تعادلی
کار‌هایی مثل پریدن روی توپ فیتنس، تاب سواری، چهار دست و پا راه رفتن یا مینی ترامپولین، باعث افزایش حس تعادل بچه‌های مبتلا به اوتیسم می‌شود.
تمرینات شنیداری
یکی از تمرینات خوب در رژیم حسی برای کودکان اوتیسم، پخش موسیقی ملایم و آرام برای تقویت حس شنوایی کودک است. گوش دادن به صدا‌های طبیعی، آواز خواندن یا حتی بازی با صدا‌های مختلف مثل کوبیدن روی قابلمه و ماهیتابه هم به تقویت حس شنوایی کودک کمک می‌کند.
تمرینات دیداری
برای تقویت حس دیداری کودک، محیط اطرافش را با نور‌های ملایم و رنگ‌های ساده تزیین کنید. از چراغ خواب‌های رنگی استفاده کنید و نور‌های شدید و رنگ‌های شلوغ را حذف نمایید. علاوه بر این، تماشای تصاویر و کارتون‌های ساده هم در بهبود پردازش محرک‌های دیداری کودک موثرند.
تمرینات بویایی و چشایی
برای تقویت این احساسات، از بو‌های طبیعی مثل گل‌ها، گیاهان معطر یا عصاره‌های طبیعی استفاده کنید. تجربه مزه‌های مختلف مثل شور، شیرین و ترش یا امتحان کردن خوراکی‌هایی مثل کرانچی هم به تقویت این حس‌ها کمک می‌کنند.
ارتباط بین رژیم حسی و بهبود خواب در کودکان اوتیسم
اختلال خواب در کودکان اوتیسم به مشکلات متعددی دامن می‌زند. یکی از نتایج منفی بی‌خوابی، تشدید پرخاشگری و افزایش تحریک‌پذیری این کودکان است. علاوه بر این، خواب ناکافی، کودکان اوتیسم را در معرض ابتلا به بیماری‌هایی مثل اضطراب، افسردگی، چاقی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی نیز قرار می‌دهد.
در رژیم حسی برای کودکان اوتیسم، با استفاده از تکنیک‌های آرامبخش حسی مثل ماساژ ملایم، پوشیدن لباس‌های نرم و راحت یا حرکات ریتمیک می‌توان به خواب بهتر آن‌ها کمک کرد. علاوه‌بر این، تنظیم محیط خواب کودک با نور ملایم، دمای مناسب و صدا‌های آرامبخش نیز در این قضیه مؤثرند. استفاده از پتو‌های سنگین، حمام گرم قبل از خواب یا تاب خوردن روی صندلی گهواره‌ای نیز از دیگر روش‌های مؤثر برای بهبود خواب کودکان اوتیسمی هستند.
نقش کاردرمانی در اجرای رژیم حسی برای کودکان اوتیسم
کاردرمانی حسی کودکان یک روش مؤثر برای تقویت عملکرد حسی به ویژه در افراد اوتیسم است که با تمرینات خاص، حس‌های مختلف بدن کودک را تنظیم کرده و به او کمک می‌کند تا واکنش بهتری به محرک‌های محیطی نشان بدهد. این روش از طریق روش‌های زیر به کاهش اضطراب، بهبود خواب، افزایش تمرکز و تعاملات اجتماعی کودک کمک می‌کند:
تقویت تعادل و هماهنگی حرکتی
در کاردرمانی، برای افزایش تعادل کودک از وسایلی مثل توپ تعادلی و بالانس بیم استفاده می‌کنند. تمرین با این ابزار‌ها، حس وستیبولار (مسئول حفظ تعادل و هماهنگی حرکات بدن) را تحریک کرده و باعث می‌شود کودک روی حرکات بدنی‌اش کنترل بیشتری داشته باشد.
کاهش حساسیت لمسی
بعضی از کودکان اوتیسمی از لمس شدن خوششان نمی‌آید و نسبت به آن حساسند. برای کاهش این حساسیت، از ماساژ‌های عمقی، لمس شدن پوست با بافت‌های مختلف و بازی با آب گرم و سرد استفاده می‌شود.
بهبود حس بویایی
در رژیم حسی برای کودکان اوتیسم، از اسانس‌های طبیعی مثل اسطوخودوس و مرکبات برای کودکانی که به بو‌های خاص حساس هستند استفاده می‌شود تا کم کم حساسیت بویایی کاهش پیدا کند و با بو‌های جدید آشنا شوند.
بهبود حس چشایی
بعضی از کودکان اوتیسمی فقط چند نوع غذای خاص را می‌خورند. بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز با ارائه رژیم حسی و معرفی غذا‌های جدید، استقبال آن‌ها از غذا‌های متنوع را افزایش می‌دهد.
تقویت مهارت‌های شنیداری
کودکانی که به صدا‌های بلند حساس هستند، در طول کاردرمانی و در محیط‌های کنترل شده یاد می‌گیرند که چطور صدا‌های مزاحم را نادیده بگیرند و بهتر تمرکز کنند.
سوالات متداول رژیم حسی کودکان اوتیسم
اگر کودک اوتیسمی شما به لمس، بو، نور یا صدا حساسیت غیرمعمول دارد، از بازی‌های حرکتی خوشش نمی‌آید و یا تمایل به چرخیدن و جویدن اشیا دارد، به رژیم حسی نیاز دارد.
رژیم حسی برای کودکان اوتیسم باعث رشد مهارت‌های اجتماعی، حرکتی و شناختی آن‌ها می‌شود. این روش کمک می‌کند تا کودک بتواند بهتر به محیط اطرافش واکنش نشان داده و اطلاعات را راحت‌تر پردازش کند. همچنین در کاهش اضطراب و آرامش کودک هم مؤثر است.
به تغییرات رفتاری کودکتان دقت کنید. اگر متوجه شده‌اید رفتار‌های قبلی او مثل پرخاشگری کمتر شده و کودک بهتر از گذشته تعاملات اجتماعی‌اش را کنترل می‌کند، خواب بهتری دارد و کمتر مضطرب می‌شود، یعنی رژیم حسی تأثیر مثبتی داشته است.
در نهایت…
رژیم حسی برای کودکان اوتیسم نه تنها در بهبود پردازش حسی آن‌ها مؤثر است، بلکه با تنظیم فعالیت‌های متنوع و منظم، زمینه‌ای برای تقویت استقلال و تصمیم‌گیری کودک هم فراهم می‌آورد. والدین با تنظیم نور، دما و صدای محیط اطراف کودک و همچنین استفاده از تمرینات مناسب، تأثیر زیادی در پیشرفت او دارند. علاوه بر این کاردرمانی تحت نظر کاردرمانگر متخصص و حاذق با تقویت مهارت‌های حرکتی، بویایی، چشایی و شنوایی کودک او را در مسیر بهبود کیفیت زندگی‌اش یاری می‌کند.
