از گذشته تا به امروز مدرسه به عنوان اولین محیط اجتماعی بوده که کودکان پس از خانواده به آن وارد می شوند. در چند دهه گذشته کاردرمانی برای ارتقای مشارکت و بهبود عملکرد دانشآموزان در مدارس مطرح و اجرا شده است. به طور کلی کاردرمانی در سه سطح فکری، ذهنی و جسمی به منظور افزایش کارآمدی، استقلال فردی و توانایی انجام فعالیت های روزانه کودکان در مدرسه ارائه می شود. کودکانی که به هر دلیلی توانایی خود را در انجام کارهای شخصی از دست داده اند می توانند از کاردرمانی بهره ببرند. اما سوال اینجاست که کاردرمانی در مدرسه چه نقشی در رشد و شکوفایی کودکان دارد؟ برای دریافت جواب سوال فوق، این مقاله را تا انتها بخوانید.
کاردرمانی در مدرسه
به طور کلی کاردرمانی در مدرسه شرایطی را برای تمام کودکان فراهم می کند که بتوانند بهترین عملکرد را در فعالیت های فردی و گروهی خود در مدرسه داشته باشند. برخی از کودکان به واسطه ابتلا به بیماری خاص یا یک سانحه در انجام مهارت های حرکتی خود مشکلاتی دارند که می توانند فعالیت های روزمره آن ها را به چالشی بزرگ تبدیل کنند. در چنین شرایطی کاردرمانی در مدرسه نقش موثری داشته و به رشد مهارت های حرکتی درشت (مانند پریدن، دویدن، بازی کردن با توپ و …) و ظریف (مانند قیچی کردن، بستند دکمه لباس یا بند کفش و …) دانش آموزان کمک می کند.
علاوه بر مهارت های جسمی و حرکتی، کاردرمانگران می توانند شرایط برای رشد اجتماعی یا روانی دانش آموزان در مدرسه را نیز فراهم کنند. همچنین کاردرمانگران می توانند به معلمان و والدین کمک کنند تا کودکان خود را با هر شرایط جسمی و ذهنی، بهتر درک کرده و به موفقیت در فعالیت های روزمره آنان کمک کنند.
نقش کاردرمانگر در مدرسه چیست؟
کاردرمانگران اعضای کلیدی تیم آموزشی در مدارس به شمار می روند. آنها به توانایی کلی دانش آموزان برای شرکت در فعالیت های روزانه مدرسه کمک می کنند. به گفته انجمن کاردرمانی آمریکا، کاردرمانگران از دانش آموزان برای رسیدن به دستاوردهای تحصیلی و غیر تحصیلی با پرداختن به اجزای فیزیکی، شناختی، روانی اجتماعی و حسی حمایت می کنند.
علاوه بر حمایت از دانشآموزان، کاردرمانگر نقش مهمی در برقراری ارتباط با والدین، مربیان، مدیران و سایر اعضای کلیدی تیم آموزشی دانشآموزان ایفا میکنند. در حقیقت کاردرمانگران میتوانند محیط مشارکتی مورد نیاز دانش آموزان برای دستیابی به موفقیت مطلوب را فراهم کنند.
خدمات کاردرمانی در مدرسه و محیط آموزشی
کاردرمانگران در مدرسه نقش اساسی مهمی در موفقیت دانش آموزان دارند. به طور کلی خدماتی که توسط کاردرمانگران در محیط های آموزشی مانند مدرسه ارائه می شود عبارتند از:
- ارزیابی، برنامه ریزی و توسعه اهداف آموزشی دانش آموزان
- ارائه تسهیلات یا مداخلات مناسب طراحی شده برای افزایش پتانسیل دانش آموزان جهت یادگیری
- کمک به دانش آموز در کسب مهارت های عملکردی مورد نیاز برای مشارکت و بهره مندی از محیط آموزشی
- کمک به دانش آموز برای ایجاد عملکرد مستقل
کاردرمانی در مدرسه برای چه کسانی مناسب است؟
در مدارس، گروههای مختلفی از دانشآموزان نیاز به کاردرمانی دارند که مهم ترین آن ها عبارتند از:
- دانشآموزانی که مشکلاتی در هماهنگی و حرکات ظریف یا درشت دارند، مانند دشواری در نوشتن، گرفتن مداد، یا انجام فعالیتهای فیزیکی.
- کودکانی که اختلال یادگیری دارند و نیاز به حمایتهای ویژه برای یادگیری بهتر دارند، مانند دانشآموزان دارای اختلالات یادگیری خاص (خواندن، نوشتن یا ریاضی).
- کودکان اوتیستیک ممکن است به کاردرمانی نیاز داشته باشند تا مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و خودیاری را تقویت کنند.
- انجام کاردرمانی در دانشآموزانی با اختلالات گفتاری و زبانی میتواند در تقویت مهارتهای ارتباطی و گفتاری آن ها مفید باشد.
- کودکانی که با مشکلات عاطفی و رفتاری مواجه هستند، نیازمند کاردرمانی خواهند بود تا بتوانند با استرسها و اضطرابهای خود بهتر مقابله کنند.
- کودکانی که به دلیل آسیب یا بیماری نیاز به بازتوانی حرکتی دارند نیز می توانند در مدرسه به خدمات کاردرمانی نیاز داشته باشند.
بیشتر بخوانید: کاردرمانی در منزل
وظایف یک کاردرمانگر در مدرسه
همان طور که اشاره شد، کاردرمانگران نقش کلیدی در ارتقا و بهبود فعالیت دانش آموزان در مدارس دارند. به طور کلی وظیفه یک کاردرمانگر در محیط مدرسه به شرح زیر است:
۱- غربالگری
یک کاردرمانگر باید آن دسته از دانش آموزانی را که نیاز به ارزیابی بیشتر دارند شناسایی کرده و متناسب با سطح زمانی، آموزشی و یا عملکردی دانش آموز برنامه خود را ارائه دهد.
۲- ارزیابی
کاردرمانگر در کاردرمانی مدرسه، نیازهای مرتبط آموزشی دانشآموز را برای شناسایی و ایجاد اهداف و تسهیلات یا مداخلات مورد نیاز ارزیابی میکند. حوزههای ارزیابی شامل این موارد می تواند باشد: مهارت های حرکتی درشت، مهارت های حرکتی ظریف، مهارت ها وعملکرد های حسی-حرکتی، مهارت های دیداری- حرکتی و ادراکی، مهارت های زندگی روزمره مستقل، سازگاری های محیطی-درمانی و پاسخ های رفتاری-تطبیقی.
۳- ارزیابی مجدد
کاردرمانگر پس از طی کردن بخشی از درمان دانش آموز باید به ارزیابی مجدد در خصوص پیشرفت دانش آموز و یا نیازهای فعلی او بپردازد تا باتوجه به شرایط به ایجاد مجدد اهداف، تسهیلات و یا مداخلات دانش آموز پرداخته شود.
۴- ارتباط با والدین و معلمین
یک کاردرمانگر وظیفه دارد نتایج ارزیابی از دانش آموزان را با تیم آموزشی، والدین دانشآموز و سایر افراد مرتبط با دانش آموزان در میان بگذارد. همچنین در جلسات درون مدرسه ای و یا کنفرانس های تیمی در صورت لزوم شرکت کند. علاوه بر این، پیگیری های مربوط به دانش آموز را در یک برنامه منظم و توافق شده با تیم آموزشی ارائه داده و با والدین در مورد تغییرات مداخله ای به صورت مکتوب یا تلفنی ارتباط منظم برقرار کند.
۵- برنامه ریزی و هدف گذاری
برنامه ریزی و هدف گذاری یکی از مهمترین وظایف یک کاردرمانگر در مدرسه است. به طور کلی برنامه ریزی و توسعه اهداف درمانی، تسهیلات و یا مداخلاتی که از نظر آموزشی مرتبط هستند، از نظر عملکردی هم در برنامه های آموزشی دانش آموز مورد استفاده قرار خواهند گرفت. علاوه بر این، استفاده از تجهیزات و دستگاه های کمکی نیز بر اساس معیارهای کودک ارزیابی می شود.
۶- مشاوره
یکی از اهداف اصلی کاردرمانی در مدرسه ایجاد ارتباط موثر دانش آموزان با معلمان و والدین است. به همین منظور در برخی موارد جلسات مشاوره در بهترین مرکز کادرمانی برای پیگیری برنامه های طراحی شده با تیم آموزشی و والدین انجام خواهد شد. در نهایت کاردرمانگر برنامه و مداخلات موجود را بررسی کرده و به طراحی یا تغییر بیشتر این مداخلات و یا تسهیلات در ارتباط با نظرات تیم آموزشی و والدین کمک می کند.
تفاوت کاردرمانی در کلینیک با کاردرمانی در مدرسه
یکی از بزرگ ترین تفاوت های بین کاردرمانی مبتنی بر مدرسه و کاردرمانی مبتنی بر کلینیک، مدلهایی است که براساس آن اهداف خود را پایه گذاری میکنند. در کاردرمانی مدرسه، اهداف آموزشی و عملکرد تحصیلی بر اساس قانون آموزش افراد دارای معلولیت انجام می شود. در حقیقت دانش آموزان در محیط مدرسه مشاهده، ارزیابی و مورد توجه قرار می گیرند تا نیازهای آنان در محیطشان برآورده شود. از سوی دیگر، کاردرمانی های مبتنی بر کلینیک، معمولا بر روی نیازهای عمومی زندگی کودک تمرکز کرده و مشکلات فردی او را برطرف می کنند. در واقع کاردرمانی باتوجه به محیط می تواند به رشد فردی و اجتماعی کودکان کمک کند.
مزایای بلندمدت کاردرمانی برای دانشآموزان و والدین
مزایای بلندمدت کاردرمانی برای دانشآموزان و والدین شامل موارد زیر میشود:
- کاردرمانی به دانشآموزان کمک میکند تا مهارتهای حرکتی و شناختی لازم برای انجام وظایف مدرسه، مانند نوشتن و تمرکز، را به دست آورند و در نتیجه پیشرفت تحصیلی داشته باشند.
- با کمک کاردرمانی، دانشآموزان یاد میگیرند چگونه بهطور مؤثر با همکلاسیها و معلمان ارتباط برقرار کنند و این مهارتها در طول زندگی به ایجاد روابط بهتر کمک میکند.
- دانشآموزانی که به توانمندیهای خود در انجام کارها و شرکت در فعالیتهای مدرسه مسلط میشوند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا میکنند که این امر بر عملکرد آنها در زندگی تأثیر مثبتی میگذارد.
- کاردرمانی به دانشآموزان میآموزد که چگونه فعالیتهای روزمره خود را بهطور مستقل انجام دهند، که این مهارتها در بزرگسالی به استقلال بیشتری منجر میشود.
- با رفع مشکلات در دوران کودکی، احتمال نیاز به درمانهای طولانیمدت در آینده را کاهش میدهد پس این میتواند برای خانوادهها از نظر هزینه و زمان بهتر باشد.
- کاردرمانی میتواند والدین را با راهکارها و روشهایی برای پشتیبانی از فرزندانشان آشنا کند که این امر باعث کاهش استرس و افزایش اعتماد به والدین در برخورد با مشکلات فرزندان میشود.
- با رشد مهارتها و کاهش چالشهای فرزندان، خانوادهها زندگی شادتری خواهند داشت و کمتر با نگرانیهای مربوط به مشکلات تحصیلی و اجتماعی فرزندشان مواجه خواهند شد.
- کودکانی که در دوران تحصیل از کاردرمانی بهرهمند میشوند، در بزرگسالی نیز مهارتهای لازم برای موفقیت شغلی و اجتماعی را دارند، که این موفقیتها به تأمین مالی و رضایت شخصی بیشتری منجر میشود.
چالشهای کاردرمانی در محیط مدرسه
چالشهای کاردرمانی در محیط مدرسه شامل موارد زیر میشود:
کمبود منابع و تجهیزات مناسب
برخی از مدارس به دلیل کمبود بودجه و امکانات، نمیتوانند تجهیزات مناسب برای کاردرمانی را فراهم کنند پس این موضوع میتواند تأثیر منفی بر کیفیت کاردرمانی داشته باشد.
تعداد محدود کاردرمانگران متخصص
کمبود کاردرمانگران متخصص در مدارس باعث میشود دانشآموزان نیازمند، نتوانند به خدمات لازم دسترسی داشته باشند و گاهی مجبورند در نوبتهای طولانی منتظر بمانند.
همکاری ناکافی بین معلمان و کاردرمانگران
گاهی اوقات عدم هماهنگی و همکاری کافی بین معلمان و کاردرمانگران میتواند مانع از پیادهسازی صحیح برنامههای کاردرمانی شود و نتایج مطلوب را به دست ندهد.
عدم آگاهی والدین و کادر آموزشی
بسیاری از والدین و کادر آموزشی از اهمیت و فواید کاردرمانی در مدارس آگاه نیستند، که این موضوع میتواند منجر به مقاومت در برابر اجرای برنامههای کاردرمانی شود.
محدودیت زمانی
در مدارس شلوغ، کاردرمانگران زمان کافی برای کار با تکتک دانشآموزان نخواهند داشت از همین رو میتواند به کیفیت کاردرمانی آسیب بزند.
عدم وجود فضای فیزیکی مناسب
بسیاری از مدارس فضای کافی و مناسب برای برگزاری جلسات کاردرمانی ندارند و این مشکل میتواند کیفیت کاردرمانی را تحت تأثیر قرار دهد.
در نهایت…
کاردرمانی در مدرسه با هدف رشد و بهبود مهارت های فردی دانش آموزان در سه سطح جسمی، فکری و روانی به منظور استقلال در انجام فعالیت های روزانه دانش آموز انجام می شود. در حقیقت کاردرمانگران با بررسی و ارزیابی زیستی، رفتاری و اجتماعی، مشکلات دانش آموزان را در پیامدهای اجتماعی، عاطفی و ناتوانی های فیزیولوژیکی ناشی از بیماری شناسایی و به ارتقای توانایی های فردی آن ها کمک می کنند. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که کاردرمانی تنها برای کودکانی که دچار نقص عضو یا ناتوانی ناشی از بیماری مادرزادی یا آسیب هستند، موثر واقع نمی شود، بلکه کاردرمانی می تواند برای ارتقا توانایی و بهبود عملکرد فردی و اجتماعی تمام دانش آموزان مفید باشد.