فلج مغزی گروهی از اختلالات را شامل می‌شود که بر حرکت یا توان عضلات به دلیل آسیب وارد شده به مغز تاثیر می‌گذارد. این اختلال اغلب از بدو تولد رخ می دهد و باعث می‌شود مغز نتواند به رشد کامل خود دست یابد. اگرچه هیج درمان قطعی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی وجود ندارد، اما مداخلات زودهنگام پزشکی مانند کاردرمانی و توانبخشی می تواند به بهبود مهارت های فردی کودک کمک کند. روش ها و تکنیک های مختلفی در کاردرمانی و توانبخشی کودکان وجود دارد. یکی از این درمان‌های فرعی و کمک کننده آب درمانی است که در ادامه به بررسی تاثیرات آب درمانی در فلج مغزی کودکان خواهیم پرداخت.
علائم و نشانه های فلج مغزی
پیش از بررسی تاثیرات آب درمانی بر کودکان فلج مغزی بهتر است بدانید که فلج مغزی چیست و چه علائمی دارد. علائم اولیه فلج مغزی در دوران نوزادی یا کودکی ظاهر می‌شود. به طور کلی این بیماری باعث اختلال در حرکات همراه با واکنش‌های حرکتی غیرطبیعی، شلی اندام‌ها و تنه، وضعیت غیرطبیعی بدن، حرکات غیرطبیعی و راه رفتن بدون تعادل می‌شود. بیماران مبتلا به فلج مغزی ممکن است اختلالاتی در غذا خوردن، بینایی، تمرکز ایجاد کنند. فلج مغزی و تاثیراتی که بر بدن می‌گذارد طیف وسیعی از اختلالات را شامل می‌شود که در هر بیمار متفاوت است.
برخی بیماران ممکن است بتوانند راه بروند، اما برخی دیگر برای انجام کوچکترین فعالیت‌ها به کمک احتیاج دارند. معلولیت ذهنی، صرع، اختلالات بینایی، ناشنوایی و مشکلات رفتاری نیز ممکن است در برخی از بیماران مشاهده شود. فلج مغزی یک بیماری مادام‌العمر است که هیچ درمانی ندارد، اما برخی درمان‌ها می‌توانند به بهبود عملکرد آن‌ها کمک نماید. همان طور که ابتدای مقاله اشاره شد، آب درمانی یکی از روش های موثر برای کاهش علائم و بهبود عملکرد کودکان فلج مغزی است. در ادامه به تاثیر آب درمانی در کودکان فلج مغزی خواهیم پرداخت.
آب درمانی چیست و چه کمکی به بیماران فلج مغزی می کند؟
استفاده از آب و مقاومت ناشی از آب باعث بهبود عملکرد فیزیکی بدن شده و به عنوان روشی جهت بازتوانی یا آموزش مجدد بدن انسان شناخته می‌شود، این روش تحت عنوان آب درمانی مورد قبول جامعه پزشکی نیز است. برای افرادی که مبتلا به فلج مغزی هستند، آب می‌تواند یک نیروی شفابخش باشد. این روش درمانی کاملاً ایمن بوده و نه تنها اثرات جسمانی دارد بلکه باعث آرامش روحی بیمار نیز می‌شود، تنها کاری که بیمار باید انجام دهد قرار گرفتن در یک استخر آب (گرم یا غیرگرم) می‌باشد. استخر آب درمانی یکی از بهترین مکان‌ها جهت ارائه خدمات به بیماران فلج مغزی می‌باشد تا عملکرد فیزیکی خود را بهبود ببخشند به خصوص برای بیمارانی که قادر نیستند روی پای خود بایستند.
چرا آب درمانی برای کودکان فلج مغزی مفید است؟
آنچه باعث می‌شود، آب درمانی از درمان‌های دیگر متمایز باشد این است که آب به علت خواص سم‌زدایی و ترمیم‌کنندگی خود محیطی را فراهم می‌آورد که انجام حرکات هوازی و غیرهوازی به راحتی و به نحوی موثر و بدون خطر قابل انجام باشد. به طورکلی از مهمترین دلایل استفاده از تکنیک آب درمانی برای کودکان فلج مغزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- افزایش توان حرکتی
بیشتر از 50 درصد وزن بدن انسان از آب تشکیل شده است. نیروی جاذبه و وزن بدن دو عاملی هستند که بر حرکات ما تاثیر می‌گذارند. آب درمانی شرایطی برای غلبه بر این دو عامل فراهم می‌سازد، در واقع آب وزن بدن انسان را تا 90 درصد کاهش می‌دهد و باعث می‌شود بدون وارد آمدن فشار ناشی از سیستم عضلانی-اسکلتی و نیروی گرانش، بدن بتواند به راحتی حرکت داشته باشد. با توجه به تحقیقاتی که هزاران سال است در حال انجام است آب خواص ترمیم‌کنندگی و سم‌زدایی دارد، شناوری در آب و انجام تمرینات هوازی و بی‌هوازی به فرد اجازه می‌دهد تا آزادانه حرکت کند و باعث افزایش عملکرد فیزیکی می‌شود.
2- بهبود انعطاف‌پذیری و افزایش استقامت
ویسکوزیته آب یک محیط عالی جهت مقاومت فراهم می‌کند که مي تواند در برنامه آب درمانی نیز گنجانده شود. به عنوان مثال راه رفتن در آب ده برابر مقاومت بیشتری نسبت به راه رفتن در خشکی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود بیماران در محیطی آرام بتوانند تمریناتی قوی و پر قدرت را انجام دهند.
3- ایجاد کشش و تعادل در اجزای بدن
کشش گرانشی آزاد که در آب فراهم می‌شود باعث می‌شود که شرایط بی‌وزنی فراهم شود، دامنه حرکات و امکان تکرار آن افزایش بیابد و کشش و تعادل به صورت پایدار برقرار شود.
4- اکسیژن رسانی و آبرسانی به اندام ها
توانبخشی سنتی در آموزش نحوه حرکت به افراد دچار فلج کارآمد است،اما آب درمانی علاوه بر این مورد باعث آبرسانی، اکسیژن‌رسانی و احیاء سیستم اسکلتی و عضلانی نیز می‌شود.
5- افزایش سطح هوشیاری و آگاهی
در آب، قلب با شدت بیشتری پمپاژ انجام می دهد. فشار هیدرواستاتیک (فشاری آب در حالت استراحت که به علت وزن بالای آن ناحیه ایجاد می‌شود) باعث کاهش تورم، کاهش فشار خون و بهبود وضعیت مفاصل می‌شود و همچنین جهت درک و حواس درونی بیمار و افزایش هوشیاری و آگاهی او مفید است.
6- کاهش اسپاستیسیتی (سفتی) عضلات و افزایش متابولیسم بدن
در صورتی که آب گرم باشد، امکان ماساژ عضلات، مفاصل و رباط‌ها که در اکثر موارد به علت حرکات زیاد و غیرارادی دچار درد هستند از لحاظ عملکردی بهبود می یابد.
7- آرامش روحی و کاهش اختلالات خواب
علاوه بر کاهش اسپاسم عضلات و تقویت عضلات، آب درمانی باعث می شود که بیمار از لحاظ روحی حال بهتری داشته باشد و به افزایش کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند. آرامشی که آب برای کودک مبتلا به فلج مغزی ایجاد می کند سبب می شود که از تنش های عصبی و استرس او کاسته شده و مشکلات خواب او نیز برطرف شود.
برای چه بیمارانی آب درمانی پیشنهاد می‌شود؟
- جهت انجام آب درمانی هیچ شرایط سنی خاصی مطرح نمی‌باشد.
- نیازی نیست فرد مهارت شنا کردن را بیاموزد یا بداند.
- در استخرهایی که جهت آب درمانی بیماران فلج مغزی مهیا شده‌اند انواع تجهیزات لازم جهت ایمنی و آسایش این بیماران فراهم شده است تا در محیطی آرام و ایمن بتوانند حرکات و تمرینات لازم را انجام دهند.
- اگر بیمار مشکلاتی مانند آلرژي یا آسم داشته باشد ممکن است پزشک این درمان را توصیه نکند.
نحوه انجام آب درمانی برای کودک فلج مغزی
ابتدا سلامت کلی بیمار جهت آب درمانی باید به تائید پزشک برسد، سپس یک جلسه در استخر با انجام حرکات کششی ساده انجام می‌شود تا بدن بیمار گرم شود و در مرحله بعد تمریناتی با تخته، جلیقه نجات، هالتر شنا و کمربند ایمنی تحت نظارت درمانگر انجام می‌شود. تمرینات تا جایی ادامه می‌یابد که بدن بیمار قدرت، انعطاف و استقامت لازم را داشته باشد، مدت زمان و تعداد جلسات درمانی به مرور زمان افزایش می‌یابد. این تمرینات شامل موارد زیر است:
- راه رفتن با گام‌های بلند در آب کم عمق در حالی که آب تا زانو، کمر یا سینه بیمار رسیده است.
- لگد زدن به آب در حالی که بیمار توسط درمانگر کنار استخر نگه داشته شده است.
- شنا کردن
- یوگا در آب
کلام آخر
همان طور که در طول مقاله اشاره شد، اگرچه درمان قطعی برای مبتلایان فلج مغزی وجود ندارد، اما مداخلات پزشکی و کاردرمانی از درمان های اصلی فلج مغزی بوده و می توانند در بهبود علمکرد آن ها موثر باشند. یکی از درمان های فرعی فلج مغزی، آب درمانی است که علاوه بر افزایش توان حرکتی می تواند به بهبود روحیه و کاهش تنش های عصبی کودک کمک کند. آب درمانی باعث می‌شود بیمار در انجام حرکات خود با موفقیت بیشتری عمل کند و این مورد باعث ایجاد حس موفقیت و در نتیجه حفظ انگیزه برای ادامه درمان و افزایش اعتماد به نفس آن‌ها خواهد شد. به همین علت آب درمانی می تواند سلامت جسمی و روحی بیماران را بهبود بخشیده و مهارت های فردی آن ها را تقویت کند.
