از هر پنج کودک یک نفر به یکی از انواع اختلالات یادگیری مبتلا است. اختلال یادگیری یک واژه گسترده ای است که اختلالات زیادی را در بر می گیرد. این واژه توسط مرکز ملی اختلالات یادگیری در آمریکا به عنوان اختلالی تعریف می شود که توانایی فرد برای حفظ، پردازش و یا تولید اطلاعات را مختل می‌کند و قادر است بین توانایی های یک فرد و عملکرد او فاصله ایجاد کند. کودکان با اختلال یادگیری، از مشکلاتی نظیر مشکلات گفتاری، زبانی، خواندن، ریاضیات، تمرکز و استدلال رنج می‌برند. تا انتهای این مقاله همراه ما باشید و با علل، علائم و راه های درمان اختلال یادگیری در کودکان آشنا شوید.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری به عدم حفظ و پردازش یا تولید اطلاعات اطلاق می شود که فرد را از یادگیری یک مهارت و استفاده موثر از آن باز می دارد. کودکان مبتلا به انواع اختلالات یادگیری افراد کم هوشی نیستند، بالعکس آن ها از هوش نسبتا خوبی برخوردارند، اما توانایی مغز آن ها در پردازش و یا تولید اطلاعات به شدت پایین است. به طور کلی اختلالات رایج یادگیری بر توانایی های کودک در خواندن، نوشتار، ریاضی یا مهارت های غیرکلامی تأثیر می گذارد.
انواع اختلال یادگیری
این اختلال بسیار گسترده است به همین علت برای تشخیص و درمان آن بر اساس نوع مشکل کودک به انواع مختلفی تقسیم بندی می شود. به طور کلی طبقه بندی اختلالات یادگیری در کودکان به شرح زیر است:
- تمایز شنیداری: مشکل در درک تفاوت بین صداهای گفتار و توالی صداها در ساخت یک کلمه
- ادراک بینایی: ناتوانی در توجه به جزئیات مهم و نسبت دادن معنی به چیزی که می بیند.
- خوانش پریشی: مشکل در پردازش زبان، مفاهیم متون، نوشتار و یا هجی کردن (املا)
- نوشتار پریشی: کشمکش با الگوهای استفاده شده در نوشتار
- اختلال یادگیری ریاضی: مشکل در مهارت های ریاضی و محاسبات
- کنش پریشی: ناتوانی در هماهنگی حرکت های بدنی مناسب
علت اختلالات یادگیری در کودکان
به طور کلی علت اختلال یادگیری در اکثر مواقع ناشناخته است. کارشناسان معتقدند که مشکلات یادگیری همراه با این اختلال به دلیل مشکل در شیوه دریافت اطلاعات حسی نیست، بلکه در نتیجه شیوه‌ای است که مغز این اطلاعات را پردازش می‌کند. به بیان ساده تر حواس بینایی و شنوایی کودکان مبتلا به این اختلال سالم است، اما عدم پردازش اطلاعات سبب مشکل در یادگیری درس و مهارت جدید در این کودکان می شود.
بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که مغز کودکانی که مشکلات یادگیری دارند، در مقایسه با کودکان دیگر، تفاوت هایی دارد. برخی از انواع اختلالات یادگیری نظیر خوانش پریشی، ممکن است ارثی باشند. توجه داشته باشید که اختلال یادگیری ناشی از برخی بیماری ها (مانند کم هوشی و اوتیسم)، اختلالات حسی (مانند ناشنوایی و نابینایی) یا اختلالات رفتاری نیست، بلکه افراد مبتلا به این اختلال هوش متوسط یا بالاتر از متوسط دارند.
عوامل خطرساز در ایجاد اختلالات یادگیری
بسیاری از محققان علت اصلی اختلالات یادگیری در کودکان را بررسی کرده اند و به نتیجه علمی یکسانی دست نیافتند. اما تحقیقات نشان می دهد که برخی عوامل بر ایجاد اختلالات یادگیری اثرگذار است که عبارتند از:
۱- ژنتیک
سابقه خانوادگی و ژنتیک می تواند خطر ابتلای کودکان به این اختلال را افزایش دهد. برخی از تحقیقات نشان می دهد کودکانی که والدین آن ها از اختلال یادگیری رنج می برند، بیشتر در معرض پردازش اطلاعات و مشکلات یادگیری قرار دارند.
۲- خطرات دوران بارداری
نقص رشد در دوران جنینی، زایمان زودرس و وزن بسیار کم هنگام تولد با اختلالات یادگیری مرتبط است. علاوه بر این، تحقیقات نشان می هد که قرار گرفتن در معرض الکل یا مواد مخدر قبل از تولد می تواند احتمال ابتلا به این اختلال را در کودک افزایش دهد.
۳- آسیب های روانی
آسیب های روانی یا سوء استفاده از کودک در اوایل کودکی ممکن است بر رشد مغز تأثیر بگذارد و خطر اختلالات یادگیری را افزایش دهد.
۴- ضربه جسمی
آسیب های سر یا عفونت های سیستم عصبی ممکن است در ایجاد اختلالات یادگیری نقش داشته باشد. اما این عواملی نیاز به تحقیق بیشتر داشته و به لحاظ علمی هنوز اثبات نشده است.
۵- قرار گرفتن در معرض عوامل زیست محیطی
برخی تحقیقات علمی نشان می دهد که قرار گرفتن در معرض سطوح بالای سموم (مانند سرب) با افزایش خطر اختلالات یادگیری مرتبط است. توجه داشته باشید که تحقیقات علمی در مرحله آزمون و خطا بوده و از لحاظ علمی نیاز به آزمایشات بیشتر است.
علائم هشدار دهنده در اختلال یادگیری کودکان
تشخیص و درمان زودهنگام می تواند در غلبه بر اختلال یادگیری بسیار مفید باشد. این مشکلات یادگیری بعضی اوقات نادیده گرفته می شوند. اگر شما مشکوک هستید که کودکتان مشکلات یادگیری دارد، پزشکان، کاردرمانگران و گفتاردرمانگران می توانند ارزیابی های لازم را روی کودک انجام بدهند. بر طبق مطالعات صورت گرفته پیرامون اختلالات یادگیری، برخی از علائم مشخص کننده این اختلال در کودکان به شرح زیر می باشد:
قبل از مدرسه
- مشکل در اتصال صداها و حروف یا تلفظ لغات
- ناتوانی در یادگیری الفبا یا کلمات هم آوا
- مشکل در شمردن اعداد
- مشکل در استفاده از قیچی و ماژیک یا نقاشی کشیدن
- مشکلاتی که در زمان صحبت با یک فرد غریبه قابل درک می شود.
- مشکل در بالا و پایین رفتن از پله
- مشکل در پوشیدن لباس توسط خود کودک
دوره ابتدایی (سنین ۵ تا ۹ سال)
- ناتوانی در گفتن جملات کامل
- مشکل در پیروی کردن از قواعد مکالمه
- فراموشی اطلاعاتی که به تازگی یادگرفته شده
- مشکل در گرفتن مداد و یا دست خط بد و نامرتب
- مشکل در دنبال کردن جهات و یا به یاد آوردن فعالیت های روزمره
- مشکل در تشخیص اینکه چه اطلاعاتی مهم هستند.
- ناتوانی در بازی های صفحه ای متناسب با سن
- مشکل در همراهی با خواهر یا برادر ها
- صحبت با صدایی که به طور غیر طبیعی بلند است و یا با یک تن خاص صحبت کردن
بیشتر بخوانید: آیا مغز کودک من آسیب دیده است؟
کودکی تا شروع دوران بلوغ (سنین ۱۰ تا ۱۳ سال)
- مشکل در درک مطلب یا مهارت های ریاضی
- مشکل با سوالات تستی و کلمات
- از خواندن و نوشتن بیزار است.
- از خواندن با صدای بلند اجتناب می کند.
- دست خط بد و ناخوانایی دارد.
- ضعف در مهارت های فردی (معمولا اتاق خواب و میز به هم ریخته و نامرتب دارند)
- در دنبال کردن بحث های کلاس درس ضعیف هستند.
تفاوت اختلال یادگیری با ناتوانی یادگیری
بسیاری از افراد تفاوتی بین ناتوانی یادگیری و اختلال یادگیری قائل نشده و هر دو را یکسان می دانند. در حالی که این دو اصطلاح کاملا متفاوت است و شرایط متفاوتی را شامل می شود. به طور کلی ناتوانی در یادگیری وضعیتی است که تأثیر غالبی بر ظرفیت یادگیری و هوش افراد در تمام زمینه های زندگی دارد.
در مقابل، اختلال یادگیری شرایطی است که مانع شکل خاصی از یادگیری می شود و هیچ تأثیری بر هوش کلی فرد ندارد. به بیان ساده تر کودکان با اختلال یادگیری از نظر هوشی در سطح متوسط تا بالایی قرار دارند، در حالی که کودکانی که از ناتوانی یادگیری رنج می برند ممکن است از هوش پایینی برخوردار باشند. ناتوانی یادگیری در مقایسه با اختلال یادگیری، وضعیتی است که تأثیر مادام العمر بر هوش و ظرفیت کلی فرد برای یادگیری دارد.
پیش آگهی و درمان اختلالات یادگیری
با اینکه درمانی برای اختلال یادگیری وجود ندارد، کودکان می توانند با آموزش هدفمند، علی‌رغم داشتن اختلال یادگیری، زندگی موفقی داشته باشند. این کودکان با دریافت درمان های مناسب در کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان درمانی می‌توانند در آینده در زندگی خویش موفق باشند. برای مثال برخی از چهره های مشهور مانند توماس ادیسون (مخترع)، انیشتین (دانشمند)، نلسون راکفلر (نخست وزیر) و بروس جنر (ورزشکار) از اختلال یادگیری رنج می بردند. این افراد توانستند بر اختلال خود فائق آیند و مسیر خود را ادامه دهند تا به اهداف بزرگ شخصی و ملی برسند.
نقش کاردرمانی در اختلالات یادگیری کودکان
یک کاردرمانگر با بررسی و ارزیابی کودکان مبتلا به اختلال یادگیری می تواند به آنها در بهبود عملکرد خود در خانه یا مدرسه کمک کنند. در واقع هدف از کاردرمانی در این اختلال مشارکت کودک در محیط خانه و مدرسه است.
یک درمانگر تغییرات مناسبی را در محیط کلاس درس یا در خانه ایجاد خواهد کرد که ممکن است مشارکت کودک را بهبود بخشد. این تغییرات نه تنها در اصلاح محیط فیزیکی (مانند افزودن تجهیزات کمکی) انجام می شود، بلکه در برنامه روزمره کودک تغییراتی صورت می گیرد. برای مثال قرار دادن استراحت های کوتاه مدت و منظم در طول روز می تواند تمرکز و تعامل کودک را بهبود ببخشد.
همچنین، کاردرمانگر با برررسی حواس بینایی، شنوایی و مشکلات حرکتی تمرین هایی را برای سهولت در انجام تکالیف و افزایش تمرکز ارائه می دهد که می تواند به توجه یا تمرکز کودکان مبتلا به این اختلال، کمک کند. لازم به ذکر است که علاوه بر تکنیک هایی که برای کودکان مبتلا به اختلال یادگیری توسط کاردرمانگر انجام می شود، آموزش والدین (یا معلمان) در مواجه با مشکلات این کودکان نیز صورت می گیرد. مشارکت والدین، اعضای خانواده، معلمین و سایر اطرافیان می تواند در روند بهبود مهارت های فردی کودک مبتلا به اختلال یادگیری موثر باشد.
کلام آخر
به طور کلی وجود مشکلاتی در عملکرد مغز، دلیل اصلی اختلال یادگیری به شمار می رود که فرآیند یادگیری طبیعی را به تاخیر می‌اندازد. اگر این اختلال زود تشخیص داده شده و درمان گردد، کودک شانس زیادی دارد که به قابلیت های درونی خویش دست یابد. اما اگر مداخله صورت نگیرد، منجر به مشکلات روحی عمده‌ای در کودک می‌شود که سبب افسردگی و انصراف از تحصیل می شود که هر دو عامل با شکست‌های تحصیلی مرتبط هستند. بنابراین، تشخیص و درمان زودهنگام بسیار ضروری است و برای غلبه بر این مشکلات روش‌های آموزشی خاصی مانند کاردرمانی می تواند موثر باشد.
