تصور کنید در دنیایی زندگی می کنید که درک کاملی از محیط پیرامون خود نداشته و همیشه نمی توانید به آن پاسخ دهید. برای بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم، این شکاف بزرگ بین دنیای آنها و واقعیت بیرون از آنها وجود دارد. در حال حاضر از هر 68 کودک یک نفر به اختلال اوتیسم مبتلا است. اما سوال اینجاست که اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟ علائم اوتیسم در کودکان از چه سنی آغاز می شود؟ آیا اوتیسم درمان قطعی دارد؟ تاثیر کاردرمانی بر اختلال اوتیسم چیست؟

اوتیسم چیست؟

پیش از تعریف اوتیسم بهتر است بدانید که اتیسم یک بیماری نیست، بلکه بخشی از گروه اختلالات رشدی به نام اختلال طیف اوتیسم (ASD) است که شامل 4 اختلال دیگر از جمله سندرم آسپرگر، اختلال رشد فراگیر، سندرم رت و اختلال فروپاشی دوران کودکی (CDD) می شود. در واقع، اتیسم به علت دامنه وسیع علائم و درجه شدت بیماری به طور دقیق تر، اختلال طیف اتیسم نیز نامیده می شود.

✅ تفاوت اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم

این اختلال مجموعه ناشناخته‌ای از مشکلات تکاملی است که توانایی کودک برای برقراری ارتباط و تعامل با دیگران را تحت شعاع قرار می دهد. همچنین، این اختلال سبب می‌شود که کودک درگیر رفتارهای تکرار شونده ای مانند دست زدن و تکان خوردن شود. کودکان اتیسمی گاهی اوقات ساعت ها روی یک شی خاص نظیر چرخ های یک ماشین اسباب بازی خیره می شوند. یک کودک ممکن است در زمینه ارتباط و تعاملات اجتماعی تاخیر داشته و یا دارای حرکات تکرار شونده و برخی عادات عجیب باشد که به عنوان اتیسم در نظر گرفته شود، اما این به معنی تشخیص کامل نیست.

چه عواملی سبب بروز اوتیسم می شود؟

در سال‌های اخیر، در تعداد ابتلای کودکان به اتیسم جهش زیادی مشاهده شده؛ اما مشخص نیست که چه عواملی سبب بروز این جهش گردیده است. یکی از دلایل احتمالی این جهش این است که متخصصان و پزشکان به واسطه پیشرفت و توسعه علم پزشکی درک بهتری از این اختلال پیدا کرده و تشخیص اتیسم آسان تر از گذشته شده است.

همچنین این موضوع مشخص شده است که عوامل ژنتیکی نقش موثری در بروز این اختلال ایفا می کنند. کودکانی که برادر یا خواهر اوتیسم دارند، ۱۵ تا ۲۰ درصد بیشتر در خطر ابتلا هستند. اگر یکی از دوقلوهای همسان اتیسم باشد، به احتمال ۹۰ درصد دیگری نیز خواهد بود.

بر طبق نظر محققان عامل اولیه این اختلال، مسئله ژنتیکی است اما چیزی فراتر از ژن نیز در این مورد دخالت دارد. یکی از شگفت انگیزترین تحقیقات این است که چگونه عوامل محیطی می توانند ژن های جنین را مورد حمله قرار داده و تاثیر آنها را بر رشد مغز دگرگون کرده و اصلاح کنند. اما ردیابی علت و معلول در چنین اختلال پیچیده ای دشوار است و نتایج تحقیقات با سرعت خیلی کم به دست می آیند.

بیشتر بخوانید: درمان فلج مغزی در اهواز

در این میان یکی از عواملی که بطور کامل نقض شده است، هرگونه رابطه بین اتیسم و واکسیناسیون است. مطالعات زیادی نشان داده اند که کودکانی که واکسن دریافت نکرده اند، نسبت به کودکانی که واکسن زده اند، خطر کمتری برای ابتلای به اتیسم ندارند.

علاوه براین، در یک دهه گذشته تحقیقات علمی نشان می دهد که قرار گرفتن در معرض آلاینده ها و سموم در طول رشد جنین ممکن است کودک را در معرض خطر بیشتر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم قرار دهد. همچنین، رویدادهای دیگری که ممکن است قبل و در حین تولد مانند وزن کم هنگام تولد، بیماری مادر، مشکلات زایمان و سن والدین در زمان لقاح رخ دهد که میزان ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.

اوتیسم و بارداری

بعضی از کارشناسان حدس می زنند که در گام نخست، اوتیسم در سه ماهه اول بارداری ایجاد می شود. فرضیه ای که ریشه در همه گیری نقص تولد در سال ۱۹۶۰ دارد. در آن زمان این همه گیری به دنبال مصرف داروی ضد تهوع صبحگاهی “تالیدومید” ایجاد شده بود. مصرف این دارو در مادران باردار سبب شد از میان کودکانی که با ناهنجاری های شدید دست و پا متولد شدند، پنج درصد مبتلا به اتیسم باشند که حدوداً ۳۰ برابر میزان قابل انتظار بود. این اتفاق به آسیب مغزی بین 20 تا 30 روز بعد از لقاح اشاره دارد. درست زمانیکه دست و پای جنین در حال شکل گیری هستند.

دانشمندان همچنین در تحقیقات دیگری دریافتند زنانی که در معرض استرس شدید مرگ همسر در هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری بوده اند، احتمال بیشتری برای تولد نوزاد اوتیسم داشتند.

شواهدی نیز مبنی بر ارتباط بین سطح هورمون های قبل از بارداری و اتیسم وجود دارد. هر چه میزان هورمون تستوسترون در رحم بیشتر باشد، احتمال ابتلا به اوتیسم بیشتر است. همچنین محققان دریافتند که احتمال رابطه بین مشکلات زمان زایمان نظیر زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و همچنین وضعیت بریچ هنگام تولد (به دنیا آمدن بچه با پا) و اوتیسم وجود دارد.

 زمان شروع اتیسم چندان مهم نیست، سیل اتفاقاتی که منجر به اوتیسم می شود احتمالاً با آسیب پذیری ژنتیکی آغاز می‌گردد که غالباً نقص عملکرد ۵ تا ۱۵ ژن می باشد. با چند ژن دارای نقص عملکرد، سیستم کودک مستعد آسیب های محیطی نیز می شود.

نقش مادر در ایجاد اوتیسم کودک چیست؟

یکی از سوالاتی که توسط محققان مورد ارزیابی قرار گرفته این است که آیا اختلال در سیستم ایمنی مادر می‌تواند خطر ابتلا به اوتیسم را افزایش دهد؟ در این مورد نتایجی به دست آمده است که نشان می‌دهد افرادی با نقص سیستم ایمنی نظیر آرتریت روماتوئید و لوپوس در خانواده کودک مبتلا به اتیسم وجود دارند؛ همچنین نرخ تولد کودکان اوتیسم در مادرانی که طی بارداری مبتلا به پسوریازیس هستند دو برابر است.

همچنین، محققان ارتباطی بین سطح پایین سروتونین مادر (ماده شیمیایی در مغز که به عنوان تنظیم کننده خلق و خو شناخته می‌شود و ارتباط تنگاتنگی با افسردگی دارد) و اتیسم یافته‌اند. مطالعات نشان می‌دهد که در مادران کودکان مبتلا به اوتیسم، سطح سروتونین در مایعی که مواد شیمیایی را به جنین می رساند ( حتی اگر مادر افسرده نباشد) خیلی پایین است؛ بنابراین سطح سروتونین مادر برای رشد مغز جنین بسیار مهم است.

بعضی از محققان می گویند که سن مادر ممکن است یکی از عوامل خطر باشد. یکی از درمانگران می‌گوید در بین مراجعین ما کودکان اوتیسم با مادران جوان ( حدود ۲۰ سال) وجود ندارد و بیشتر مادران در سنین بالای ۳۵ سال قرار دارند. سن بالای مادر در زمان بارداری به معنی این است که مادر بیشتر در معرض سموم، ویروس ها و مواد شیمیایی بوده است. همچنین، سن بالا میزان ابتلا به بیماری‌های سیستم ایمنی به خصوص در مورد زنان را افزایش می دهد.

 علائم اوتیسم در کودکان

علائم اوتیسم در برخی کودکان قبل از ۱۲ ماهگی پدیدار می شود. در برخی دیگر به نظر می رسد که رشد طبیعی دارند و به ناگاه در حدود ۱۸ تا ۲۴ ماهگی پسرفت می‌کنند. به دلایل کاملاً نامشخص نرخ ابتلای پسرها ۴ برابر دختران است. مهمترین علائم اوتیسم در کودکان به شرح زیر است:

ناتوانی در تعامل اجتماعی

بارزترین نشانه ابتلای کودک به اوتیسم، ناتوانی آنها در تعامل اجتماعی است. نوزادان و کودکان به لبخند، بازی های صوتی یا سایر محرک ها و فعالیت های اطراف خود پاسخ نمی دهند. کودکان مبتلا به اتیسم دیگر افراد را با چشم دنبال نمی کنند یا تماس چشمی برقرار نمی کنند. حالت چهره و زبان بدن توسط کودکان مبتلا به اوتیسم نه درک می شود و نه بیان می شود. همچنین ممکن است نتوانند روابط عاطفی و اجتماعی خود را توسعه دهند.

مشکلات گفتاری (تکلم)

بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم به سختی می توانند مهارت های زبانی خود را توسعه دهند و بعید است که شروع به مکالمه کنند. با این حال، برای یک فرد مبتلا به اوتیسم غیرعادی نیست که عباراتی را که در مکالمه می شنود یا در گذشته شنیده است، تکرار کند.

انجام رفتارها یا حرکات تکراری

تمایل به تکرار در سایر رفتارهای مرتبط با اوتیسم آشکار است. برخی از حرکات مانند تکان دادن دست ها یا چرخاندن بدن، بارها و بارها تکرار خواهند شد. این کودکان در بازی های تخیلی شرکت نمی کنند، اما می توانند یاد بگیرند و اعمال را تقلید کنند. به عنوان مثال، کودکی که به نظر می رسد دارد تلفن بازی می کند – شماره گیری می کند، صحبت می کند، تلفن را قطع می کند- دقیقاً به همان شیوه که دیده است، عمل می کند. در حقیقت، این بازی ها نشان دهنده تخیل فعال نیست، بلکه نشان دهنده تکرار یک رفتار آموخته شده است. همچنین، یادگیری به شیوه ای نامنظم اتفاق می افتد، بدین معنا که آنچه به نظر می رسد کودک یک روز یاد گرفته باشد، ممکن است روز بعد فراموش کند.

تمایل به نظم یا وسواس شدید

کودکان مبتلا به اوتیسم غالباً ترجیح می دهند نظم سختی را در مورد خود رعایت کنند. افراد مبتلا به اختلال اوتیسم اغلب ترجیح می‌دهند که روال‌های معمول به‌شدت رعایت شود. برای مثال سرو کردن یک وعده غذایی با 5 دقیقه تاخیر می‌تواند باعث عصبانیت آن ها شود. جسمی که از محل معمول خود خارج می شود می تواند بسیار ناراحت کننده باشد و باعث واکنشی شود که تنها زمانی متوقف می گردد که جسم به مکان معمولی خود منتقل شود.

علائم اولیه اوتیسم

به طورکلی علائم اولیه اوتیسم شامل موارد زیر می شود:

• لبخند نمیزند یا وقتی اسمش را صدا می زنید واکنشی نشان نمی دهد.
• به چیزی اشاره نمی کند، با شما تعامل ندارد و یا سعی نمی کند با شما بازی کند.

علائم اوتیسم که به مرور پدیدار می شوند:

• در حدود ۱۲ ماهگی غان و غون نمی‌کند و یا با ایما و اشاره حرف نمی زند.
• ۱۶ ماهگی هیچ کلمه ای نمی گوید.
• احساسات را نمی فهمد.
• از دست دادن زبان (تکلم) و یا مهارت ها در هر سنی
• پاسخ های غیر معمول به محرک ها (عدم علاقه یا حساسیت بیش از حد)
• عادات غیر طبیعی خوردن، نوشیدن یا خوابیدن
• فقدان ترس یا ترس های غیر منطقی
• فعالیت ها و علایق محدود
• بازی با اسباب بازی‌ها به طور نامناسب؛ مثلاً یک حرکت یکسان را بارها و بارها انجام می دهد.
• وقتی شما صحبت می کنید به جای تمرکز روی چشم هایتان بر روی دهان شما تمرکز می کند.
• انجام رفتارهای تکراری نظیر چرخیدن، جلو و عقب رفتن و سیلی زدن

غربالگری اختلال طیف اوتیسم 

آکادمی اطفال آمریکا توصیه می کند که تمامی کودکان در سنین 18 و 24 ماهگی به منظور تشخیص اتیسم، غربالگری شوند. اما علائم اوتیسم در بعضی کودکان در 9 ماهگی نیز بروز می‌کند. اگر شما در مورد روند رشد کودک خود نگران هستید فوراً با پزشک اطفال مشورت کنید و از پزشک بخواهید تا کودک شما را ارزیابی کند. اصلاً در این مورد تعلل نکنید چون هنوز مغز کودک در حال رشد است و پنجره امیدی قبل از 4 یا 5 سالگی برای کودک شما وجود دارد. در طول این مدت مداخلات زودهنگام می تواند تفاوت شگرفی در کودک شما ایجاد کند تا یاد بگیرد چگونه با دیگران معاشرت کند، ارتباط ایجاد کند و بازی کند. این مداخلات همچنین رفتارهای غیر عادی را که آنها را به عنوان کودک اتیسم نشان‌دار می‌کند، کاهش می دهد.

بیشتر بخوانید: علائم اوتیسم در کودکان زیر یک سال

درمان اوتیسم

در حالی که شما منتظر یک تشخیص قطعی از جانب پزشک و درمانگر هستید (که گاهی تا 6 ماه طول می کشد) آکادمی کودکان آمریکا توصیه می‌کند که مداخله زودهنگام را شروع کنید تا بتوانید از روزنه امیدی که قبل از رسیدن کودک به سن پنج سالگی وجود دارد استفاده کنید. کودک حداقل به 15 تا 20 ساعت درمان در هفته نیاز دارد. البته اغلب متخصصان 25 تا 40 ساعت جلسات درمانی را موثرتر توصیف کرده اند. مداخلات زودهنگام شامل کاردرمانی وگفتاردرمانی همراه با درمان های اضافی مانند ABA است. این مداخلات به کودک یاد می‌دهد که چگونه تعامل کند، بازی کند و آموزش ببیند.

در واقع، درمان در صورتی موثرتر است که از سنین پایین شروع شود. همراه با مراقبت های روانپزشکی، کودکان مبتلا به اوتیسم از همکاری با یک تیم چند رشته ای متشکل از والدین، معلمان، روانشناسان، آسیب شناسان گفتار و کاردرمانگران بهره می برند. درمان فردی بر اساس نیازهای هر کودک، همراه با دسترسی کافی به تیم مراقبت بهداشتی ضروری است.

افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم اغلب با داروها، از جمله محرک ها و داروهایی که برای درمان افسردگی، اختلالات خلقی، صرع و سایر اختلالات مغزی طراحی شده اند، درمان می شوند. این داروها برای کمک به مدیریت علائم خاص یا مشکلات رفتاری استفاده می شوند.

نقش کاردرمانی در اوتیسم

کاردرمانگران سطوح رشد فعلی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم را با هدف بهبود توانایی آنها در کنترل احساسات و مشارکت در تعاملات اجتماعی ارزیابی می کنند. مداخله های یک کاردرمانگر می تواند به افراد مبتلا به اوتیسم کمک کند تا بر روی حوزه های قدرت خود بسازند و بر محدودیت های خود غلبه کنند.

مداخلات رایج کاردرمانی برای اوتیسم

پس از تکمیل ارزیابی، کاردرمانگر با بیمار و خانواده برای تنظیم برنامه مداخله و اهداف درمانی همکاری می کند. مداخلات کاردرمانی برای اوتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرکز بر یکپارچگی حسی و راهبردهای حسی
• تمرکز بر سلامت روحی و روانی
• اجرای استراتژی ها و برنامه های رشد عاطفی و مدیریت خود
• سازماندهی گروه های همسالان، مشارکت اجتماعی و فعالیت های بازی
• بهبود روال های خودمراقبتی برای کمک به فعالیت های روزانه مانند حمام کردن، تغذیه و نظافت
• تمرین بر روی رشد حرکتی
• حمایت از نوجوانان و بزرگسالان برای ایجاد مهارت جهت ورود به بازار کار
• استفاده از رویکردهای شناختی – رفتاری برای حمایت از رفتارهای مثبت

فواید کاردرمانی برای اوتیسم

به طور کلی، هدف اصلی کاردرمانی اوتیسم بهبود کیفیت زندگی کودک است. از طریق مداخلات، کاردرمانگران می توانند به افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کمک کنند تا استقلال خود را کسب کنند. مهمترین فواید کاردرمانی برای اوتیسم عبارتند از:

• بهبود و تمرکز بر روی وظایف تحصیلی
• برقراری ارتباط مناسب
• حفظ و تقویت روابط
• ایجاد حس همکاری و همدلی با همسالان
• تنظیم سطح برانگیختگی و بیان احساسات به روش سالم
• کاهش استرس، اضطراب و تنش های عصبی
• افزایش استقلال فردی و اعتماد به نفس
• بهبود در عملکرد حرکتی، رفتاری و گفتاری

 آیا درمان قطعی اوتیسم وجود دارد؟

اتیسم یک اختلال ژنتیکی است، بنابراین یک کودک اوتیسم، تمام طول زندگی اش اوتیسمی باقی خواهد ماند. برخی از کودکان (حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد) که مداخلات شدید زودهنگام را حدود ۳ تا ۴ سالگی شروع کرده‌اند، نهایتاً علائم اوتیسم در آنها از بین خواهد رفت و از طیف خارج می شوند. این جمله برای کودکان مختلف معانی متفاوتی دارد؛ مثلاً کودکی که در سن سه سالگی اصلا صحبت نمی کرد، الان که ۹ ساله شده است، دانش آموز متوسطی است و با دوستانش تعامل دارد. بعضی کودکان تا مرحله ای رشد می کنند که نمرات آی کیو نرمال خواهند داشت و با دیگر همسالانشان برابر خواهد بود. اما حتی کودکانی که واقعاً خوب عمل می کنند، ممکن است همچنان برخی علائم را داشته باشند. متأسفانه راهی وجود ندارد که مشخص کنیم کدام کودکان جز آن ۱۵ تا ۲۰ درصد هستند.

 جلوگیری از ایجاد اوتیسم

تحقیقات در مورد منشا اتیسم هنوز به قطعیت نرسیده است، اما اطلاعات کافی در مورد تاثیر فاکتورهای محیطی بر مغز جنین وجود دارد. بنابراین در اینجا چند راهنمایی به مادران باردار خواهیم داشت.

1- خوردن ماهی های جیوه دار را به حداقل برسانید

البته تحقیقات گسترده مشخص کرده است که نگهدارنده های بر پایه جیوه که در واکسن های کودکی استفاده می شد، با اتیسم ارتباطی ندارد. تمرکز تحقیقات امروز، بر میزان متیل جیوه ورودی در بدن مادر است که در ماهی وجود دارد. ماهی های بزرگ گوشتخوار مثل ماهی تن و نیزه ماهی، مقادیر زیادی جیوه دارند. ماهی های پرورشی نظیر سالمون نیز ممکن است مقادیر بالایی از سایر ترکیبات شیمیایی نظیرPCB را داشته باشند . پس بهتر است از ماهی های دریایی و ماهی های کوچک استفاده کنید.

2- استفاده از مواد شیمیایی را به حداقل برسانید

مواد شیمیایی زیادی اطراف محل زندگی ما قرار دارند. نظیر اسپری ها و یا خوشبوکننده های هوا که کاملاً آزمایش نشده‌اند. به خصوص در ماههای اولیه بارداری از مصرف محصولاتی که در مورد آنها چیزی نمی دانید نظیر پاک کننده های شیمیایی که ترکیبات پیچیده ای دارند، اجتناب کنید.

3- سیگار کشیدن را ترک کنید

طبق تحقیقات، مادرانی که در ماه های اولیه بارداری به طور مرتب سیگار مصرف می کنند،۴۰ درصد ریسک بیشتری برای به دنیا آوردن کودک اوتیسم دارند.

4-در معرض بیماری قرار نگیرید

مطمئن شوید که سیستم ایمنی بدن شما به درستی کار می کند و سالم هستید. همچنین، تحقیقات نشان می دهد که ابتلا به سرخجه قبل از بارداری با اوتیسم ارتباط دارد.

5-بیماری های خود ایمنی را کنترل کنید

اگر با بیماری های خود ایمنی درگیر هستید، با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که وضعیت شما تحت کنترل است.

6- استرس را از خود دور کنید

کودکان اتیسم از مادرانی متولد می شوند که غالباً در طی بارداری استرس های زیادی تحمل کرده‌اند. اگرچه حتی با وجود استرس و دیگر فاکتورهای خطرناک، بیشتر مادران بارداری های طبیعی را طی می کنند و کودک معمولی به دنیا خواهند آورد.

کلام آخر

اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) به طیف وسیعی از شرایط اطلاق می‌شود که با چالش‌هایی در مهارت‌های اجتماعی، رفتارهای تکراری، گفتار و ارتباطات غیرکلامی مشخص می‌شود. علائم اولیه این اختلال گاهی از 9 تا 12 ماهگی قابل تشخیص است. در هر صورت به محض مشاهده علائم غیر طبیعی در کودک خود برای ارزیابی و انجام مداخلات پزشکی اقدام کنید. توجه داشته باشید که درمان زودهنگام (در یک دوره زمانی طولانی) می تواند مهارت های زبانی و اجتماعی کودک را بهبود بخشند. در حقیقت کیفیت زندگی برای افراد مبتلا به اوتیسم می تواند با افزایش ارتباطات و معنادارتر شدن تجربیات روزانه بهبود یابد.

در پایان باید به این نکته اشاره کنم که کلینیک توانبخشی و کاردرمانی دکتر وحید بیاتی (کاردرمانی مهرگان)، بهترین مرکز کاردرمانی در اهواز است که با داشتن کادری مجرب و به روز ترین تکنولوژی ها، آماده ارائه انواع خدمات برای تمام گروه سنی (از کودک تا سالمند) است. این مرکز به صورت تخصصی در حوزه درمان های اوتیسم فعالیت دارد.

این مرکز کاردرمانی با بهره ‌گیری از تجهیزات پیشرفته و با انجام مداخلات به روز کاردرمانی مبتنی بر مقالات و داده های جدید در حیطه های زیر می تواند به کودکان مبتلا به اوتیسم خدمت رسانی کند:

• اتاق حسی
• توانبخشی بینایی
• آموزش مهارت‌های خودیاری
• آموزش و تسهیل مهارتهای حرکتی
• ارتقا مهارت های شناختی