در گذشته بازی به عنوان یک سرگرمی برای کودکان و بزرگسالان محسوب می شد، اما در چند دهه اخیر یکی از موثرترین روش ها برای رشد جسمی، ذهنی و روانی کودکان به شمار می رود. در حال حاضر بازی های هدفمند که به آن بازی درمانی گفته می شود، علاوه بر تقویت مهارت کودکان می تواند به درمان برخی از مشکلات و بیماری ها کمک کند. به منظور آشنایی بیشتر با بازی درمانی و مزایای آن برای کودکان تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
تعریف بازی درمانی
انجمن بازی درمانی (APT) بازی درمانی را اینگونه تعریف می کند: “استفاده سیستماتیک از یک مدل نظری برای ایجاد یک فرآیند بین فردی که در آن بازی درمانگران آموزش دیده از قدرت های درمانی بازی برای کمک به مراجعان برای پیشگیری یا حل مشکلات روانی اجتماعی و دستیابی به رشد و توسعه مطلوب استفاده می کنند.”
وقتی کودکان زبان کلامی برای بیان خواسته و احساسات خود را ندارند، اسباب بازی ها همانند کلمات و بازی با آن ها به عنوان زبان عمل می کنند. اگرچه ممکن است بازی یک فعالیت ساده بنظر برسد، اما اهمیت آن در آموزش و حتی درمان برخی اختلالات ثابت شده است. در تحقیقات اخیر تاثیر مثبت بازی نه تنها در کودکان، بلکه در بزرگسالان نیز مشاهده شده است.
گری لندرت نویسنده کتاب “بازی درمانی هنر برقراری ارتباط” اشاره دارد که بازی درمانی به عنوان یک رابطه بین فردی پویا بین یک کودک (یا فرد در هر سنی) و یک درمانگر آموزش دیده در نظر گرفته می شود. بازی می تواند ایجاد یک رابطه ایمن را برای کودک (یا فرد در هر سنی) تسهیل کرده تا خود را به طور کامل بیان کند. به بیان ساده تر کودک از طریق بازی که وسیله طبیعی ارتباط برای او به شمار می رود می تواند احساسات، افکار، تجربیات و رفتارهای خود را برای رشد و تکامل کشف کند.
تاریخچه بازی درمانی
هرمین هوگ هلموت به عنوان اولین روانکاو در جهان در نظر گرفته می شود که از بازی به عنوان نوعی درمان برای کودکان استفاده کرد. در سال ۱۹۲۱، او یک فرآیند رسمی بازی درمانی را با ارائه مواد لازم برای کودکان تحت مراقبت خود معرفی کرد و از بازی برای تجزیه و تحلیل کودکان استفاده کرد. پس از هلموت، ملانی کلاین (روان‌شناس مشهور اتریشی) از بازی به عنوان ابزاری تحلیلی و همچنین ابزاری برای جذب کودکان و درمان آن استفاده کرد. خانم کلاین معتقد بود بازی بینش ناخودآگاه کودک را برانگیخته و بر آن تاثیر مثبت ایجاد می کند. اگرچه برخی از اولین تئوری ها و روش های ذکر شده در حال حاضر اجرا نمی شوند و بر اساس تحقیقات فعلی از استانداردهای اخلاقی قابل قبول برخوردار نیستند. اما این روش ها نقش موثری در پیشرفت بازی درمانی ایفا کردند تا جایی که اکنون به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته شده در نظر گرفته می شود.
بیشتر بخوانید: آیا کودک من به مداخله زودهنگام احتیاج دارد؟
تاثیر بازی درمانی در کودکان
به طور کلی بازی درمانی می تواند به برقراری ارتباط در افراد (کودکان یا بزرگسالان) کمک کند. همچنین سبب می شود که افراد افکار و احساسات سرکوب شده خود را کشف کرده و آسیب های حل نشده را برطرف کنند. در حال حاضر بازی درمانی به طور گسترده به عنوان یک درمان مهم، موثر و مناسب برای سلامت روان در نظر گرفته می شود که به رشد شخصی افراد (در هر گروه سنی) کمک می کند.
اگرچه بازی اغلب به عنوان راهی برای آرامش افراد، به ویژه کودکان در نظر گرفته می شود، تحقیقات علمی ثابت کرده است که بازی یک عامل مهم در رشد سالم کودک به شمار می رود. مطالعات نشان می دهد که بیشترین میزان رشد مغزی در پنج سال اول زندگی کودک اتفاق می‌افتد و بازی به طور قابل توجهی به توسعه ارتباطات متقابل بین نورون‌ها کمک می‌کند. این پیوندهای عصبی نقش عمده ای در زمینه های کلیدی زندگی کودک مانند یادگیری، رشد اجتماعی، رشد عاطفی و حافظه دارند.
بازی به ویژه برای رشد سالم کودکانی که رویدادهای استرس زا یا آسیب های گذشته را تجربه کرده اند، بسیار ضروری است. معمولاً اثرات تروما به مغز می تواند بر نحوه برقراری ارتباط افراد، به ویژه کودکان موثر باشد. در نتیجه، کودکان آسیب دیده ممکن است به سختی به دیگران بفهمانند که به کمک نیاز دارند. به طور کلی فعالیت‌های فیزیکی و نقش‌آفرینی مرتبط با بازی درمانی در کمک به انتقال خاطرات و احساسات آسیب‌زا از نواحی غیرکلامی مغز به بخش های کلامی مغز بسیار موثر است.
مزایای بازی درمانی برای تمام گروه های سنی (کودکان و بزرگسالان)
تحقیقات نشان می دهد که بازی درمانی یک رویکرد درمانی مؤثر برای افراد از همه گروه‌های سنی است. اگرچه افراد کم سن و سال به این نوع درمان به خوبی پاسخ می‌دهند، اما تاثیر مثبت آن بر نوجوانان و افراد بزرگسال نیز ثابت شده است. به طور کلی مهمترین مزایای بازی درمانی برای کودکان و حتی بزرگسالان عبارتند از:
- تقویت مهارت های اجتماعی
- توسعه راهکارهای مقابله با شرایط دشوار
- ایجاد مهارت های حل مسئله
- افزایش همدلی و احترام به دیگران
- یادگیری تجربه کردن و ابراز احساسات
- تحکیم روابط خانوادگی
- تشویق به استفاده از زبان و تقویت ارتباط با دیگران
- تسکین اضطراب
- پذیرش مسئولیت برخی رفتارها
- بهبود رشد حرکتی ظریف و درشت به ویژه در کودکان
بازی درمانی چگونه انجام می شود؟
بازی درمانی یکی از مفیدترین روش ها برای کمک به کودکانی است که چالش های عاطفی یا رفتاری را تجربه می کنند. اگرچه این رویکرد ممکن است برای افراد در هر سنی مفید باشد، اما به طور ویژه برای درمان کودکان زیر ۱۲ سال طراحی شده است. یک جلسه معمولی درمان ممکن است بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول بکشد و گاهی به تنهایی با کودک یا به صورت گروهی انجام شود.
در طول درمان، درمانگر محیطی راحت و امن ایجاد می کند که در آن کودک مجاز است با حداقل محدودیت های ممکن بازی کند که به این فضا اتاق بازی گفته می‌شود. این فضا معمولا شامل مجموعه‌ای از اسباب‌بازی‌هایی است که به‌طور خاص انتخاب شده‌اند تا کودک را تشویق به بیان احساسات خود و ایجاد رفتارهای سالم‌تر کند. تعامل کودک با این اسباب بازی ها اساساً به عنوان کلمات نمادین کودک عمل می کند. این به درمانگر اجازه می‌دهد تا درباره افکار و احساسات خاصی که بیان کلامی آنها برای کودک دشوار یا غیرممکن است، بیاموزد.
اگرچه در شروع جلسات درمان، کودکان محدودیتی برای بازی ندارند، اما اغلب جلسات بازی درمانی هدفمند طراحی می شوند. بازی درمانی ممکن است غیر مستقیم یا دستوری (مستقیم) باشد به طوری که در روش غیر مستقیم از ابزار خاص برای درمان استفاده می شود. در حالی که در روش دستوری نقش درمانگر بیشتر بوده و به صورت مستقیم در بازی (درمان) شرکت دارد. توجه داشته باشید که یک درمانگر ممکن است، هنگام کار با یک کودک به والدین و بزرگسالانی که نقش های کلیدی در زندگی کودک دارند، درمان کمکی ارائه دهد.
چه ابزاری برای بازی درمانی کودکان استفاده می شود؟
اسباب بازی های مورد استفاده در درمان ممکن است شامل یک جعبه شنی با مجسمه‌های مینیاتوری مرتبط، مواد هنری، لگو یا سایر اسباب‌بازی‌های ساختمانی، لباس‌های مختلف، عروسک‌ها، خانه عروسکی با مبلمان مینیاتوری، وسایل ورزشی و سایر ابزارهای بازی باشد. درمانگر همچنین ممکن است از ابزارها و تکنیک هایی مانند گل رس، داستان سرایی، موسیقی، رقص و حرکت، نمایش و تجسم خلاق استفاده کند.
بازی درمانی برای درمان چه مشکلات یا بیماری هایی مناسب است؟
همانطور که اشاره شد، بازی درمانی برای همه افراد از سنین کودکی تا بزرگسالی موثر است. انتخاب روش و مراحل روند درمان به نوع مشکلات، اختلالات و بیماری کودک یا فرد بزرگسال متفاوت بستگی دارد. به طورکلی بازی درمانی می تواند برای درمان مشکلات زیر در کودکان یا بزرگسالان موثر باشد:
- ابتلا به بیماری مزمن و مشکلات پزشکی
- اندوه و غم
- استرس پس از سانحه
- وسواس
- بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- مسائل خلقی
- اضطراب
- افسردگی
- اختلالات یادگیری و تاخیر در رشد
کلام آخر
بازی درمانی یکی از موثرترین روش های درمانی در کودکان و حتی بزرگسالان محسوب می شود که به واسطه آن امکان برقراری ارتباط، راهکارهای مقابله با مشکلات و رشد ذهنی و فکری بهبود می یابد. بازی این فرصت را برای کودکان فراهم می کند تا درک بهتری از احساسات خود و نحوه تنظیم آنها برای ایجاد تعامل خوب با دیگران در حین رشد به دست آورند. بازی درمانی در کودکان بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود. در این روش معمولا درمانگر پس از ارزیابی کودک و نگرانی هایی که والدین مطرح می کنند، بهترین تکنیک های بازی را به شکل انفرادی یا گروهی طراحی و اجرا می کنند. همچنین ممکن است درمانگران در مراحل درمان از پزشکان یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی به منظور رفاه کودک و کاهش علائم بیماری کمک بگیرند.
