حواس هشتگانه و نحوه تعامل کودک با محیط اطراف

بدون شک پنج حواس اصلی بینایی، شنوایی، لامسه، چشایی و بویایی را می شناسید که به بقا و زندگی انسان کمک می کند. اما آیا می‌دانستید که در واقع هشت حس وجود دارد؟ شاید تعجب کنید اما انسان ها به طور طبیعی دارای حواس هشتگانه هستند که در ادامه به معرفی این حواس هشتگانه و نحوه تعامل کودک با محیط اطراف خواهیم پرداخت.

معرفی حواس هشتگانه

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد، علاوه بر حواس پنجگانه اصلی، سه سیستم حسی دیگر نیز شناخته شده است. محققان دریافته اند که سیستم عصبی – حسی انسان هشتگانه است و عبارتند از:

۱- بینایی

این حس به تفسیر آنچه از طریق رنگ ها، اشکال، حروف، کلمات، اعداد و نور می بینیم کمک می کند. همچنین، این حس برای ما مهم است که نشانه های غیرکلامی را درک کنیم و حرکت را با چشمانمان دنبال کنیم تا مطمئن شویم که ایمن حرکت می کنیم. افرادی که در پردازش محرک های بصری و در سازماندهی اطلاعات بصری مشکل دارند، در فیلتر کردن و تشخیص اطلاعات ضروری و غیر ضروری نیز دچار اختلال و مشکل هستند.

۲- شنوایی

این حس به ما کمک می کند آنچه را که می شنویم و فرکانس یک نویز یا صداهای خاص را تفسیر کنیم. ما نه تنها صدا را می شنویم، بلکه هدف مغز درک صدا و درک گفتار است. فردی که در پردازش این محرک ها مشکل دارد، در فیلتر کردن ورودی شنیداری مهم و صداهای پس زمینه مشکل دارد. همچنین، این فرد در توجه کردن دچار مشکل می شوند. افرا با اختلالات شنوایی معمولا به راحتی مبهوت شده و باید به طور مکرر به او دستور داده شود

۳- لامسه

حس لامسه به نحوه پاسخ ما به محرک های فیزیکی از طریق گیرنده های پوست کمک می کند. این حس به ما کمک می‌کند مکان‌ هایی را که در بدن خود بصورت فیزیکی احساس می‌کنیم و به عنوان حس لامسه ایمن (لمس گل) و خطرناک (لمس آتش) تعیین کنیم. افرادی که با اختلال پردازش لمسی دست و پنجه نرم می کنند، ممکن است لمس نور را منفی و خطرناک تفسیر کنند، در حالی که در واقع هیچ تهدیدی برای ایمنی وجود ندارد. ممکن است فرد نسبت به این حس مضطرب‌ شود و ممکن است با واکنش ستیز یا گریز پاسخ دهد و وقتی به آرامی روی شانه‌اش لمس شود، خود را کنار بکشد.

بیشتر بخوانید: تقویت مهارت های حرکتی ظریف کودکان زیر یک سال

۴- چشایی

هدف از چشیدن این است که تشخیص دهد فرد چه نوع غذاهایی را دوست دارد و چه غذاهایی خطرناک است یا باید از آنها دوری کرد. فردی که در مدیریت این احساس مشکل دارد، ممکن است نه تنها به طعم، بلکه به بافت غذا ترجیحاتی داشته باشد.

۵- بویایی

 حس بویایی قدیمی ترین سیستم مغز در نظر گرفته می شود، زیرا با خاطرات و احساسات ما مرتبط است. یک ورودی بویایی بسته به بو می تواند باعث احساس آرامش یا زنگ خطر در فرد شود.

۶- تعادل بدن و سیستم دهلیزی

سیستم دهلیزی برای کمک به بدن برای حفظ تعادل و آگاهی از جایی که در فضا هستیم عمل می کند. این سیستم با پردازش شنوایی و بصری در رابطه با تعادل، توجه، کنترل چشم و هماهنگی کار می کند. افرادی که در تفسیر این اطلاعات مشکل دارند ممکن است بیشتر به چیزهایی برخورد کنند و به آنها دست و پا چلفتی گفته شود. آنها ممکن است از تاب خوردن، رقصیدن و پریدن لذت ببرند.

۷- آگاهی بدن و حس عمقی

حس عمقی بسیار شبیه به سیستم دهلیزی است. با این حال، سیستم دهلیزی به نحوه قرارگیری کل بدن در مکان اشاره داشته و حس عمقی به نحوه تفسیر رابطه و انرژی بین هر یک از اعضای بدن اشاره دارد. کودکان مبتلا به اختلال حسی عمقی که با نام اختلال پردازش حسی (SPD) شناخته می شوند، در مسیریابی مکانی که عضلات و مفاصل آنها قرار دارد و اینکه چگونه قسمت های مختلف بدن را نسبت به محرک های خارجی حرکت بدهند، مشکل دارند. آنها ممکن است به دنبال فعالیت هایی مانند پریدن روی مبلمان یا محکم گرفتن چیزها باشند. آنها ممکن است در پوشیدن لباس، بستن بند کفش، یا دانستن سختی و آرامی باز و بسته کردن درهای خانه مشکل داشته باشند.

۸- حس آگاهی درونی یا اینتروسپشن

 این جدیدترین حس کشف شده است، زیرا شامل آگاهی از عملکردهای اولیه مانند گرسنگی، توالت رفتن و تنفس است. هنگامی که فردی مشکلات درونی دارد، ممکن است متوجه نشود که چه زمانی گرسنه، و تشنه است یا نیاز به دستشویی رفتن دارد.

اختلال در حواس هشتگانه منجر به چه اتفاقی می شود؟

این حواس هشت گانه به ما کمک می کنند تا جهان اطراف را تفسیر کرده و به نحوه واکنش در برابر محرک ها کمک می کند. با این حال، زمانی که حواس به درستی کار نمی کنند، یک کودک یا بزرگسال می تواند احساس غرق شدن کند و نمی داند چگونه به محرک های حسی پاسخ دهد. این وضعیت اختلال پردازش حسی (SPD) نامیده می شود.

شاید با این موقعیت اشنا باشید که در حال هل دادن یک چرخ دستی به اطراف فروشگاه مواد غذایی هستید و ناگهان کودک شما روی زمین می افتد و شروع به لگد زدن، جیغ زدن و گریه زاری می کند! افکار مختلفی در سرتان می چرخند: آیا ممکن است به این دلیل باشد که ۱۰ دقیقه پیش به خرید بستنی «نه» گفتید؟ آیا کودک شما ممکن است خسته یا گرسنه باشد؟ چرا گریه می کند؟

محققان و متخصصان کاردرمانگر این وضعیت را نشانه ای از اضافه‌بار حسی می دانند. اضافه بار حسی (Sensory overload) زمانی رخ می‌دهد که یکی یا چندین حس در بدن دچار تحریک بیش از حد over-stimulation)) از سمت محیط شده است. عوامل محیطی بسیاری مانند ازدحام، نویز، رسانه‌های گروهی، فناوری و رشد انفجاری اطلاعات وجود دارند که بر فرد تأثیر می‌گذارند.

علل و علائم اختلال پردازش حسی (SPD) چیست؟

علت اصلی اختلال پردازش حسی مشخص نشده است، اما تحقیقات علمی نشان می دهد که ژنتیک، میزان پایین زاد و ولد و تروما طولانی مدت نقش بسزایی در بروز این مشکل دارد. کودکان مبتلا به SPD بیش از حد، خیلی مکرر یا خیلی طولانی به محرک های حسی پاسخ می دهند. وقتی تحت تأثیر محرک های حسی قرار می گیرند، می توانند پرخاشگر شوند. همچنین آنها می توانند بیش از حد هوشیار شوند که می تواند ناشی از یک مکانیسم دفاعی باشد که به عنوان ستیز و گریز شناخته می شود و می تواند اضطراب را در مورد تهدیدات درک شده افزایش دهد. در نتیجه، کودکان مبتلا به SPD می توانند مستعد اجتناب از فعالیت های اجتماعی و گروهی باشند. آنها در ایجاد روابط مشکل دارند، می توانند بیش از حد محتاط و مضطرب باشند تا چیزهای جدید را امتحان کنند، یا به راحتی از تغییرات غیر منتظره ناراحت می شوند.

 چگونه به کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی می توان کمک کرد؟

بدون شک مداخلات زودهنگام می تواند به بهبود شرایط کودک کمک کند، بنابراین اگر علائم اختلال SPD را در فرزند خود مشاهده کردید، به مرکز کاردرمانی و یک کاردرمانگر خوب مراجعه کنید. پس از مراجعه به متخصص کاردرمانگر ارزیابی های لازم و نوع اختلال سنجیده می شود. گروه درمانی، بازی درمانی، تکنیک های حسی و تقویت عضلانی در کنار ذهن آگاهی می تواند به کاهش علائم و اضطراب کودکان کمک کند.

کلام آخر

همان طور که در طول مقاله اشاره شد، انسان به طور طبیعی علاوه بر حواس پنجگانه اصلی، دارای سه حس تعادلی (دهلیزی) عمقی (آگاهی بدن) و حس اگاهی درونی است. تعادل هر یک از این حواس در کنار یکدیگر بر زندگی فرد تاثیر می گذارد. زمانی که حواس به درستی کار نمی کنند، اختلال پردازش حسی تشخیص داده می شود. تکنیک های کاردرمانی می تواند به افزایش بهبود مهارت های فردی و کاهش علائم کودک کمک کند. بنابراین، به والدین توصیه می شود در صورت مشاهده علائم اختلال پردازشی به بهترین مرکز کاردرمانی مراجعه کنید.