باور کنید یا نه! یاد گرفتن طریقه تکان دادن جغجغه کار سختی است. فعالیت هایی مانند گرفتن اشیا در نوزادان تا توانایی قیچی کردن کاغذ در کودکان بالای سه سال، اگرچه ساده به نظر می رسند، اما نقش تعیین کننده ای در تقویت مهارت های حرکتی ظریف دارد. مهارت های حرکتی ظریف چیست و چگونه تقویت می شود؟ آیا بازی به تقویت مهارتهای ظریف حرکتی کمک می کند؟ در این مقاله به شما آموزش می دهیم چگونه به کودک خود کمک کنید تا مهارت های حرکتی ظریف انگشتان دست خود را بهبود ببخشد.
مهارت های حرکتی ظریف چیست؟
مهارت های حرکتی به توانایی بدن در مدیریت حرکت اندام های بدن اشاره دارد. برای اجرای مهارت های حرکتی، مغز، ماهیچه ها و سیستم عصبی یک فرد باید همه با هم کار کنند. هماهنگی حرکتی یک فرد بر اساس میزان توانایی او در انجام عملکرد دلخواه هنگام به کارگیری این مهارت های حرکتی تعیین می شود.
به طور کلی مهارت های حرکتی به دو دسته مهارت های حرکتی درشت و ظریف تقسیم بندی می شود. در حرکت های درشت، کودکان از عضلات بزرگ بدن برای ایجاد تعادل، هماهنگی، زمان واکنش و قدرت بدنی استفاده می‌کنند تا حرکات بزرگ‌تری مانند راه رفتن و پریدن انجام دهند.
مهارتهای حرکتی ظریف شامل حرکات دستی کوچکی است که اغلب نیاز به هماهنگی حرکات دست و انگشتان با چشم دارد. توانایی گرفتن اشیا، استفاده از هر دو دست برای انجام یک کار و استفاده از انگشت شست و یک انگشت برای برداشتن چیزی به جای کل دست از مهمترین این نوع از مهارت حرکتی به شمار می رود. مهارت های حرکتی ظریف به نوزادان اجازه می دهد تا یاد بگیرند که چگونه از ماهیچه های کوچک دست و انگشتان خود برای انجام حرکات ظریف مانند دست گرفتن، گرفتن و دست زدن به اشیاء کوچک استفاده کنند.
بیشتر بخوانید: درمان فلج مغزی در اهواز
تقویت مهارت های حرکتی ظریف کودکان زیر یک سال
بر طبق نظر متخصصین رشد کودک، چالاکی و زبردستی حرکات انگشتان دست به طور مستقیم به رشد شناختی کودک گره خورده است. کودک از دستان خود به عنوان ابزار استفاده کرده و فکر خویش را در قالب حرکات بیان می کند. به همین دلیل، سیر رشد حرکات دست کودک و تشویق او به انجام مهارت های حرکتی ظریف اهمیت پیدا می کند. در ادامه فعالیت هایی که در ۱۲ ماه نخست زندگی کودک از او انتظار داریم را یک به یک مورد بررسی قرار می دهیم. سپس راه کارهای ساده ای متناسب با سن کودک برای تقویت این مهارتها ارائه می گردد.
بدو تولد تا ۳ ماهگی
بیشتر حرکات دست در سه ماهه اول زندگی غیر ارادی است. برای اثبات این قضیه فقط کافی است که انگشت خود را در کف دست نوزاد بگذارید؛ او بلافاصله محکم دست خود را مشت می کند. کودک شما قدرت ماورایی ندارد. این کار به علت رفلکس کف دستی (پالمار) بوده و در واقع این یک پاسخ خودکار است. کودک شما هنگامی که گریه می کند و یا شگفت زده می شود نیز ممکن است دستان خود را به سختی مشت کند یا آن ها را کاملا باز نگه دارد.
تقویت مهارت های حرکتی ظریف تا ۳ ماهگی
- با جغجغه به آرامی به پشت بند انگشتان دست کودک ضربه بزنید. وقتی دستانش را باز کرد جغجغه را به آرامی در کف دست او بگذارید. در ابتدا کودک قادر نخواهد بود تا جغجغه را به مدت طولانی در دست خویش نگه دارد. اما تجربه گرفتن و انداختن جغجغه برای او مفید بوده و تمرینی برای بازی های آتی کودک است.
- کودک خود را بر روی شکم بخوابانید تا بازی کند. این کار برای تقویت عضلات کمر، شانه، بازو و دست های کودک ضروری است. البته سطحی که کودک را بر روی آن می خوابانید باید نسبتا سفت بوده و در زمان هایی اینکار (خواباندن کودک بر روی شکم و به حالت دمر) را انجام بدهید که خودتان پیش کودک باشید.
- از زمین بازی کودک که عروسک هایی از آن آویزان است، استفاده کنید. کودک خود را روی زمین بازی قرار داده و او را تشویق کنید تا به اسباب بازی های آویزان ضربه بزند. این کار یک تمرین فوق العاده برای شروع هماهنگی چشم و دست است.
۴ تا ۶ ماهگی
این دوران، زمان بسیار حیاتی در رشد مهارت های حرکتی ظریف کودک شما است. در طی این دوره کودک شروع به یادگیری هماهنگی بین افکار و حرکات دست خود می کند. او دست خود را به سوی اسباب بازی هایش دراز می کند، آنها را بر می دارد و به سوی دهان خود می برد. او همچنین می تواند دست ها و پاهای خود را بگیرد و یا اشیا را از یک دست به دست دیگر خود بدهد. این نوع فعالیت های اکتشافی، به کودک شما رابطه های علل و معلولی را می آموزد و به او نشان می دهد که عملکرد او بر جهان پیرامونش تاثیر می گذارد.
تقویت مهارت های حرکتی ظریف در ۴ تا ۶ ماهگی
- به طور ریتمیک با دستان خود به کف دست کودک بزنید و شعر بخوانید تا هماهنگی دستان کودک افزایش یابد.
- برای تمرین نگه داشتن اشیا، یک اسباب بازی نرم (مثلا خمیر بازی یا عروسک پارچه ای) را بین دستان کودک خود فشار دهید .
- موقعیت مکانی کودک خود را به طور مرتب تغییر دهید. وقتی یک کودک یاد گرفت که چگونه در یک موقعیت جدید (نظیر وضعیت خوابیده روی یک پهلو) بازی کند، مهارت های حرکتی او به طرق مختلف به چالش کشیده شده و کامل تر رشد می یابند.
۷تا ۹ ماهگی
در این سنین کودک در گرفتن اسباب بازی هایش استاد شده است. ضربه زدن، تکان دادن، انداختن و حتی پرت کردن اسباب بازی ها، بازی های روزمره کودک است. بزرگترین چالش بزرگ او در طی این دوره این است که چگونه خودش غذا بخورد. کودک قادر خواهد بود غذا را درون مشت خود بگیرد. اما اینکه آیا می تواند غذا را به دهان خود ببرد، داستان دیگری است. در پایان این دوره، مهارت هایی که کودک از انگشتان دست خود مانند انبر استفاده می کند، ارتقا خواهند یافت. او نه تنها می تواند خودش غذا بخورد، بلکه قادر خواهد بود لیوان را ما بین شست و دیگر انگشتان خود نگه دارد.
تقویت مهارت های حرکتی ظریف در ۷تا ۹ ماهگی
- به کودک خود اجازه دهید تا کثیف کاری کند. این کار یک تمرین خوب برای انگشتان کوچک است.
- وقتی کودک بازی می کند، اطمینان حاصل کنید که کمر و شانه های او به جایی تکیه دارد تا او بتواند بر عملکرد انگشتان خود متمرکز شود.
- اجازه دهید کودک کارها را خودش انجام دهد. این کار به او اجازه می دهد تا مهارت هایش را تمرین کند و نیز استقلال کودک افزایش یابد.
۱۰ تا ۱۲ ماهگی
در طول این دوران، کودک شما دانش خود را بهبود می بخشد و به سمت انجام تمرینات سخت تر می رود. به عنوان مثال یاد می گیرد که چگونه هر کدام از انگشتان دست خود را به طور جداگانه استفاده کند (مثلا انگشت خود را داخل گوش یا بینی اش می برد یا حتی گاهی داخل گوش یا بینی شما). کودک شما همچنین یاد می گیرد تا به اشیایی که می خواهد، اشاره کند و یا با باز کردن دستانش به شما این پیام را منتقل می کند که می خواهد او را بغل کنید و یا از روی زمین بلند کنید. او وقتی موسیقی می شنود دست می زند و یا عمداً در جستجوی دستان شماست تا آنها را بگیرد.
تقویت مهارت های حرکتی ظریف در ۱۰ تا ۱۲ ماهگی
- روبان های رنگارنگ را به هر کدام از انگشتان دست کودک به آرامی ببندید و اجازه دهید که حرکت مستقل هر کدام از انگشتان خود را ببیند. اطمینان حاصل کنید که روبان ها کاملا به دور انگشتان دست کودک بسته شده اما خیلی سفت نباشند.
- چاله کندن یکی از بهترین روش ها است برای اینکه کودک یاد بگیرد تا از هر یک از انگشتانش جداگانه استفاده کند. برای کودک مقداری گل رس تهیه کنید و به او اجازه دهید تا آن گونه که دوست دارد با آن بازی کند.
- کودکان در این سن تعدادی لغت یاد گرفته اند. از کودک خود بخواهید کارهایی را انجام دهد که توانایی هماهنگی حرکتی و دانش علّی و معلولی کودک را به چالش بکشد (مانند فشردن اسباب بازی های صدادار).
اختلال حرکتی در انجام مهارت های ظریف کودک
به طور کلی اختلال در مهارت های حرکتی که بخشی از اختلال های هماهنگی رشد (DCD) است، به عدم توانایی هماهنگی و حرکتی کودک بر اساس سن رشد اطلاق می شود. این اختلال بر اساس ارزیابی مهارت های حرکتی و عملکردی کودک تشخیص داده می شود. شایان ذکر است که این اختلال با تاخیر در رشد کودکان یکسان نبوده و شرایط متفاوتی دارد. ناتوانی های حرکتی به مواردی اطلاق می شود که کودک به دلیل مشکلات جسمی-حرکتی در انجام مهارت های حرکتی ظریف دچار مشکل شده و نیاز به کمک دارد. در حالی که در اختلال هماهنگی رشد، کودک به دلیل مشکلات عصبی دچار عدم هماهنگی دست ها، چشم ها و سایر اندام ها بوده و در انجام مهارت های حرکتی ظریف دچار مشکل است.
مداخلات پزشکی در تقویت مهارت های حرکتی ظریف
همان طور که اشاره شد، انجام مهارت های حرکتی ظریف در کودکان متفاوت است، با این حال برخی از علائم نشان دهنده وجود اختلال هماهنگی رشد یا ناتوانی کودک در انجام مهارت های حرکتی کوچک است. به همین علت متخصص اطفال یا کاردرمانگر می تواند با ارزیابی نقاط عطف رشد کودک و توانایی مهارت های دستی، اختلال یا تاخیر در یادگیری مهارت های حرکتی کوچک را تشخیص دهد.
از موثرترین روش های مداخلات پزشکی می توان به کاردرمانی و بازی درمانی اشاره کرد. کاردرمانگر باتوجه شرایط کودک و نوع مشکل کودک (اختلال ناهمانگی رشدی یا تاخیر در رشد حرکتی)، از روش های مختلف از جمله بازی و فعالیت های سرگرم کننده برای تقویت مهارت های دستی کودک استفاده می کند.
توصیه پایانی
همان طور که در بخش های مختلف این مقاله اشاره شد، حرکت ها و مهارت های کوچک دست در نوزادان به تقویت عضلات دست و انگشتان کمک می کند. تقویت مهارت های حرکتی ظریف در نوزادان، توانایی آن ها را در انجام مهارت های دستی در دوران مدرسه مانند نوشتن افزایش داده و در آینده تحصیلی و شغلی آن ها نقش موثری ایفا می کند. بنابراین، به والدین توصیه می شود که حرکت های هر چند کوچک فرزند خود را ارزیابی کرده و با بازی های ساده به یادگیری و تقویت مهارت های حرکتی ظریف کودک کمک کنند. در صورت عدم پیشرفت قابل توجه و یا تاخیر در انجام مهارت های دستی در کودک به متخصص کاردرمانگر مراجعه کنید.
