علائم تاخیر ذهنی در کودکان چیست؟ تاخیر ذهنی در کودکان که در اصطلاح مردم عوام عقب ماندگی ذهنی نیز نامیده می‌شود اختلالی است که منجر به کاهش مهارت‌های زندگی روزمره‌ی کودک می‌شود.
کودکانی که دارای کم توانی ذهنی هستند می‌توانند مهارت‌های جدید را بیاموزند اما سرعت پیشرفت آنها نسبت به کودکان سالم بسیار پایین‌تر می‌باشد. تاخیر ذهنی درجات مختلفی دارد که در ادامه به علائم آنها اشاره می‌نماییم.
علائم کلی تاخیر ذهنی در کودکان
کودکانی که دچار تاخیر ذهنی هستند در دو زمینه دچار محدودیت هستند که عبارت است از:
- تاخیر در عملکرد فکری: عملکرد فکری شامل توانایی کودک در یادگیری، استدلال، تصمیم گیری و حل مشکلات می‌باشد.
- رفتارهای انطباقی: انطباق رفتاری شامل مهارت‌های زندگی روزمره مانند مانند توانایی برقراری ارتباط با دیگران، مراقبت از خود و رفتارهای اجتماعی می‌باشد.
عملکرد فکری که تحت عنوان ضریب هوشی نیز شناخته می‌شود با تست هوش مورد سنجش قرار می‌گیرد. میانگین ضریب هوشی 100 می‌باشد و اکثر افراد ضریب هوشی بین 85 تا 115 دارند. کودکانی که دچار تاخیر ذهنی هستند ضریب هوشی کمتر از 70 الی 75 دارند و در گروه معلولین ذهنی طبقه بندی می‌شوند.
علائم تاخیر ذهنی ممکن است در دوران شیرخوارگی ظاهر شود. در کودکانی که به دلایل ژنتیکی دچار تاخیر ذهنی هستند، اولین علائم در دوران شیرخوارگی ظاهر می‌شود. این کودکان با تاخیر بسیار به نقاط عطف رشد خود می‌رسند. نقاط عطف زمان‌هایی می‌باشد که کودک برای اولین بار قادر به انجام برخی از فعالیت‌ها مانند صحبت کردن، راه رفتن، نشستن، غذا خوردن و غیره می‌شود. این نقاط عطف به صورت میانگین از کودکان سالم بدست آمده و در معاینات منظم که برای بررسی رشد فیزیکی کودکان انجام می‌شود، دستیابی به این نقاط مورد ارزیابی قرار می گیرد. در صورتی که والدین متوجه تاخیر در رشد کودک نشوند، معمولاً پزشک متخصص، پرستار و یا افرادی که در مراکز بهداشت رشد کودک را پایش می کنند، برای اولین بار به اختلال تاخیر ذهنی کودک پی می‌برند.
کودکان دارای تاخیر ذهنی خفیف ممکن است تا زمان ورود به مدرسه علائم واضحی از خود بروز ندهند. بنابراین زمان تشخیص تاخیر ذهنی به شدت ناتوانی بستگی دارد. به طور کلی شایعترین علائم کودکی که دچار تاخیر ذهنی می‌باشد عبارت است از:
- تاخیر در انجام فعالیت‌های ابتدایی: این کودکان فعالیت‌هایی مانند غلت زدن، نشستن، چهار دست و پا راه رفتن و یا راه رفتن را نسبت به کودکان دیگر با تاخیر چند ماهه و یا چند ساله آغاز می‌نمایند.
- تاخیر در صحبت کردن: اکثر کودکان اولین واژه‌ها را در سنین زیر یک سال ادا می نمایند اما کودکانی که دچار تاخیر ذهنی هستند بسیار دیرتر از کودکان دیگر شروع به صحبت کردن می‌نمایند.
- تاخیر در شروع کارهایی مانند دستشویی رفتن، لباس پوشیدن و یا غذا خوردن به صورت مستقل
- مشکلات رفتاری مانند عصبانیت‌های ناگهانی
- اختلال در تفکر منطقی و حل مسئله
- مشکل در حفظ کردن درس‌هایی که آموزش می‌بینند
- مشکل در پیروی از دستورالعمل‌هایی که به آنها داده می‌شود.
- عدم توانایی برای پیروی از قوانین اجتماعی
- عدم توانایی جهت بازی با هم سالان به صورت مستقل
کودکانی که دچار تاخیر ذهنی شدید هستند ممکن است مشکلات و علائم دیگری نیز داشته باشند. با توجه به شدت بیماری این علائم عبارتند از:
- تشنج
- اضطراب و اختلالات رفتاری
- اختلال در مهارت‌های حرکتی
- مشکلات بینایی و یا شنوایی
حدود 1 درصد از جمعیت دچار تاخیر ذهنی می‌باشد، 85 درصد این افراد درجات خفیف تاخیر ذهنی را تجربه می‌نمایند و می‌توانند با حمایت مناسب، مهارت‌های جدید را کسب نمایند و در بزرگسالی به صورت مستقل زندگی نمایند. ضریب هوشی این گروه بین 50 تا 69 قرار دارد و علائم آنها عبارت است از:
- این گروه از کودکان قادر به زندگی به صورت مستقل هستند و حمایت اندکی نیاز دارند.
- می‌توانند با هم سالان خود ارتباط برقرار نمایند.
- تحصیلات ابتدایی را به پایان می رسانند.
- در کلاس‌های آموزش مهارت‌های تخصصی می‌توانند مهارت‌های لازم جهت یک زندگی مستقل را آموزش ببینند.
- این گروه از کودکان می‌توانند صحبت کنند اما ممکن است قادر به برقراری ارتباط مناسب نباشند.
علائم تاخیر رشد متوسط
- ضریب هوشی این گروه بین 36 تا 49 می‌باشد و 10 درصد کودکانی که دچار تاخیر ذهنی هستند در این گروه قرار دارند.
- تاخیر در صحبت کردن و درک زبان دارند.
- در برقراری ارتباط و صحبت کردن با دیگران مشکل دارند.
- خواندن، نوشتن و شمارش را می‌توانند آموزش ببینند و در برخی از فعالیت‌های اجتماعی شرکت می‌کنند.
کودکانی که ضریب هوشی کمتر از 35 دارند معمولا دچار تاخیر ذهنی شدید هستند و جهت زندگی روزمره احتیاج به مراقبت ویژه دارند.
آیا تاخیر ذهنی کودکان درمان دارد؟
با اینکه تاخیر ذهنی در کودکان در اغلب موارد هیچ راهکار درمانی کاملی ندارد اما در موارد خفیف، می‌توان با کاردرمانی آموزش‌های لازم مهارت‌های یک زندگی معمولی را به کودک آموزش داد. با اینکه آموزش به این کودکان با سرعت کمی پیش می‌رود اما بسیاری از آنها قادرند تحصیلات ابتدایی را به اتمام برسانند و در بسیاری از زمینه‌ها با کودکان هم سن خود معاشرت داشته باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید مقاله درمان کم توانی ذهنی خفیف در کودکان را بخوانید.
سخن آخر
علائم تاخیر ذهنی خفیف در کودکان به سختی قابل شناسایی می‌باشد. بنابراین لازم است والدین رشد و فعالیت‌های کودک خود را از سنین شیرخوارگی مورد بررسی قرار دهند و در هر زمانی که احساس کردند کودک برخی فعالیت‌ها را با تاخیر نسبت به سایر کودکان هم سن انجام می‌دهد، جهت معاینه و بررسی‌های لازم به پزشک متخصص اطفال یا کاردرمانگر مراجعه نمایند. مرکز کاردرمانی دکتر وحید بیاتی واقع در اهواز با جدیدترین تکنیک های روز دنیا به ارائه این خدمات می پردازد.
